5 (2212)

ców, w wypadku graffiti osiedlowych - ich wykonawcy i bohaterowie są bezpośrednio znani autorowi.

I jeszcze jedna kwestia: napisy pochodzą z trzech znacznie od siebie oddalonych miejscowości - Opola (w pracy - O), Namysłowa (N), Wrocławia (W). Wykazują zdumiewającą monotonię—jedynie różnicuje je bądź fonetyczny zapis, bądź wzgląd na miejscowe realia, albo raczej—miejscowe warianty faktów, które stale zajmują wykonawców graffiti (nazwy drużyn, „kapel”, nazwiska). Same teksty, ich formuły, powtarzają się z uporczywą konsekwencją. Treści - te jawne i te kryjące się pod samymi gestami — także nie są urozmaicane ani przez wyznaczniki społeczne, ani też regionalne. Ujawniane w nich sensy dają się interpretować antropologicznie: ich jednorodności wcale nie tłumaczy ogólnopolski charakter folkloru dziecięcego. To sprawa bardziej generalna: tożsamość ich znaczeń wynika z potrzeb egzystencjalnych, z jakich zaspokajaniem powiązać trzeba „bazgranie” na murach, ławkach, książkach...

4. Odczytywanie miejsc'

Funkcjonuje potoczne przekonanie, iż graffiti mogą praktycznie pojawić się wszędzie. To pierwsze wrażenie, wynikające z agresywnej obecności napisów należy skorygować. Dzieci bowiem, wybierając miejsce, na którym napis wykonają, kierują się specyficznymi waloryzacjami, swoi-ście-uzgadn iają” wypowiedź, jej kontekst i utrwalenie. Wyzwanie pustej płaszczyzny jest tylko jedną z takich zasad. Sprawa wymaga sprowadzenia do kwestii motywacji, do pytań o niejawną stronę oczywistych czynności. Należy ją postrzegać jako problem regulacji zachowań przez pewien sposób bycia.

Prezentując zjawisko „opowieści zeszytowych”, pisanych przez młodzież z przeznaczeniem do wyłączengo jej użytku, H. Szewczyk-Wierzbicka zauważyła, iż dramatyczne wydarzenia, np. samobójstwo, dokonują się w specyficznie dobranych miejscach: „Jeśli bliżej przyjrzymy się temu zdarzeniu [samobójstwu] okazuje się, że jego konstrukcja nie jest bez znaczenia. Semantyka drogi, dworca, pociągu, samolotu itp. we współczesnej kulturze masowej czy popularnej jest bowiem bardzo zbliżona do semantyki karczmy czy rozdroża w tradycyjnej kulturze chłopskiej^Zwłaszcza pociąg i dworzec, a w zeszytowym opowiadaniu także hdU-kina, korytarz szkoły oraz ulica są miejscami, gdzie wszystko może się zdarzyć. Pośród znaczeń, jakie karczmie czy rozdrożu nadaje tradycyjna kultur? chłopska, interesują nas te, które eksponują fakt, iż z jednej strony są to miejsca niczyje, z drugiej zaś — publiczne, należące do wszystkich”¹ .

. Także szkolnemu korytarzowi przypisuje się sens obszaru mediacyjnego - to miejsce wszystkich, czyli niczyje, a więc~miejsce odpowiadające potrzebom dokonania się „rytów przejścia”. Obcość, anonimowość, „wyalienowanie” są odczuciami niepokojącymi i negatywnymi. Ich koniecznym, równoważącym dopełnieniem muszą być gesty porządkowania: stawiania znaków obecności, własności, oswajania, „czarowania świata”. .

Owe skojarzenie z myśleniem magicznym, przez antropologiczne odczytania, może wydawać się zbyt ostentacyjne i prowokować do uznania go za humanistyczne wmówienie, poszukiwanie zbyt odległych symbolicznych odczytań i nadmierne filozoficzne interpretowanie zwyczajnych zdarzeń. J. Olędzki, pisząc o innych gestach-znakach dziecięcego folkloru - o zabawie w „klasy”, pokazał, że urzekające swoimi filozoficznymi konstrukcjami antropologiczne sądy o nieuświadamianych sensach wielu kulturowych gestów wcale nie muszą być tylko literackimi czy eseistycznymi wizjami²⁰. Antropologia współczesności, poszukując klucza do rozumienia „niejawnej strony oczywistych czynności”, musi analizować rozmaite gesty w ich powiązaniach z konsytuacjami. W interakcyjnych zobowiązaniach powinny się ukazać znaczenia wynikające z realizowanych scenariuszy zachowaniowych, muszą się pokazać tym samym poznawcze skrypty: konstytuowany za ich udziałem świat sensu wiąże się z rozmaitymi sposobami bycia.

¹⁹ H. Szewczyk-Wierzbicka, Umrzeć z miłości. Przyczynek do analizy opowiadań zeszytowych, PSzL 1987, nr 1-4, s. 133.

³⁰ J. Olędzki, „Skuś baba na dziada*. Przyczynek do powinności przemyśleń pery-patetycznych, PSzL 1987, nr 1-4; por. Cz. Robotycki, Etnografia wobec kultury współczesnej, Kraków 1992.

89