5 (2218)

48 Etyka pracownika socjai.nkgo

ludzka jest z natury wyposażona w pewien element twórczy. Aby jednak element ten został zaktualizowany potrzebne jest umożliwienie człowiekowi spontanicznego działania. Spontaniczność jawi się bowiem jako katalizator twórczości". Dla pracy socjalnej przydatne są wypracowane w ramach tej koncepcji metody psychodramy i socjodramy, przy czym wykorzystanie ich dotyczy pracy z grupami. Ważne jest jednak wskazanie na społeczny charakter człowieka i znaczenie jego wzajemnych odniesień do innych członków grupy.

1.4. Teorie filozoficzne

Pewien wpływ na pracę socjalną wywarły ponadto dwie koncepcje filozoficzne, mianowicie marksizm i egzystenqalizm^3<\ Wypada przeto w tym miejscu wskazać pokrótce na najistotniejsze elementy zawirtej tych koncepcjach antropologii.

Marksizm wyakcentowue wpływ warunków społecznych na istotę człowieka i stwierdza, że człowiek jest zarazen wytworem i twórcą tychże warunków. Wszelka działalność człowieka zmierza w zwią:ku z tym do permanentnego przekształcania jego warunków bytu. Kluczem do zrozumenia człowieka i społeczeństwa są według marksizmu dwa czynniki: praca i życie społeczne. To dzięki pracy i relacjom społecznym człowiek staje się sobą. Marksiści twierdzą węcz, że społeczeństwo produkuje człowieka jako człowieka^{1 2 3 4}. Jednostka jest zatem niewaaia, liczy się tylko jako członek kolektywu. Jako cechę charakterystyczną życia społecznego widzą marksiści tzw. walkę klas, której przyczy nę wyjaśnić można w sposób następujący: z chwilą gdy produkcja przekracza poziom niezbędny człowiekowi do przeżycia i gły jeden człowiek zaczyna produkować wystarczająco dużo, aby wyżywić dwóch ludzi, pojawia się walka o prawo do własności i użytkowania tej nadwyżki, społecznego produktu dodtiihwegoⁿ. Wydaje się więc, że marksizm sprowadza obraz człowieka do istoty wprawdzie rtzumnej, lecz ukierunkowanej na zaspokojenie jedynie materialnej sfery swego życia i gotowej dc posłużenia się wszelkimi środkami, aby ten cel osiągnąć.

Koncepcje zwane egzystencjalnymi głoszą, że człowiek jest istotą działającą w pełnej wolności, a zarazem w pełiej świadomości swej odpowiedzialności. Ludzie zmagają się z przeciwnościami losu, pocejmują wyzwania, tęskniąc zarazem za wewnętrzną harmonią I zgodnością z otaczającym wiatem. Człowieczeństwo jest w tej wizji pojmowane nie jako niezmienny stan bytu, ale jiko ciągły proces stawania się i rozwoju. Człowiek bowiem konfrontuje się z absurdahym i nieobliczalnym światem i ponosi odpowiedzialność za swoje decyzje mimo, iż obiążony jest strachem i zwątpieniem. Działając w ten sposób usprawiedliwia niejako swągzystencję⁵.

Powyższa prezentacja elsnentów różnych koncepcji, leżących u podstaw praktyki pracy socjalnej, nie mogła być z lonieczności wyczerpująca. Chodziło wszak o zwrócenie uwagi na ogólny obraz człowieka,jaki się z nicli wyłania. Analiza tych teorii skłania do jedno-

znacznego stwierdzenia, ze pewne elementy każdej z nich mogą być rzeczywiście bardzo pomocne dla konstruowania metodyki działania w pracy socjalnej. Niektóre z nich podsu wają już gotowe narzędzia, inne z kolei dają podstawy do ich stworzenia i zastosowania w praktyce. Żadna jednakże, w tym również wspomniane ujęcia filozoficzne: marksizm I egzystencjalizm, nic zawiera pełnej wizji człowieka, w oparciu o którą można by podjąć próbę sformułowania zasad etyki zawodowej pracownika socjalnego. Konieczne wydaje się zatem postawienie w tym miejscu pytania, czy istnieje jakaś konkretna i jednolita filozofia pracy socjalnej, która pozwoliłaby na stwierdzenie, jaki jest właściwy obraz człowieka w tego typu działalności zawodowej.

2

. Jaka

filozofia

PRACY SOCJALNEJ?

Według Ch.D. Garvina i B.A. Seabury praktycy pracy socjalnej zgadzają się co do tego, że filozofia tej profesji, rozumiana ogólnie jako zbiór przekonań, którymi kierują się jej przedstawiciele, wywodzi się z kilku różnych źródeł. Jako dwa główne wymienia się myśl judeochrześcijańską oraz założenia humanizmu, pojmowanego jako zespól przekonań podkreślających szczególną wartość każdej jednostki ludzkiej⁶. Okazuje się wszakże, iż oparta na tychże źródłach filozofia pracy socjalnej nic jest i nie może być jednolita. Ukształtowały się na przykład różne metafory, czy inaczej mówiąc modele widzenia i rozumienia człowieka i świata, przy pomocy których praktycy pracy socjalnej próbują realizować swoje zadania. Dotyczą one głównie problemu winy i odpowiedzialności za zaistniałe problemy socjalne⁷, ale ujawniają jednak pewne założenia dotyczące człowieka, zwłaszcza tego, który jest przedmiotem pracy socjalnej. Model moralny na przykład wskazuje na własną odpowiedzialność człowieka za jego trudną sytuację życiową i przyczyn jej doszukuje się w nagannym moralnie postępowaniu. Model medyczny postrzega trudną sytuację jako chorobę, którą należy leczyć. Jednostka nie jest odpowiedzialna ani za powstanie problemu, ani za jego rozwiązanie. Model oświeceniowy dostrzega winę jednostki w powstaniu problemu, ale jego rozwiązanie powinno być zadaniem władz i właściwych instytucji. W modelu kompensacyjnym z kolei nie obwinia się jednostki, ale na nią składa się ciężar odpowiedzialności za rozwiązanie problemu. Udzielana pomoc ma jedynie umożliwić osobie samodzielne uporanie się z problemem⁸.

Z powyższych rozważań wynika, iż w literaturze pracy socjalnej trudno doszukać się konkretyzacji wspomnianych postulatów, odnoszących się do filozofii tego zawodu. Utrudnione jest wskutek tego również odtworzenie jakiejś pełnej wizji człowieka, leżącej u podstaw wykonywania tej profesji. Poczyniony ekskurs w stronę teorii psychologicznych I socjologicznych nie dal w pełni zadowalającej odpowiedzi na pytanie o wizję człowieka w pracy socjalnej. A jest ona, jak to zostało już powiedziane, bardzo istotna dla dalszych dociekań, poświęconych etyce zawodu pracownika socjalnego. Należy zatem spróbować zbudować ją, odwołując się do akceptowanej - przynajmniej deklaratywnie - przez pracowników socjalnych myśli judeochrześcijańskiej i humanistycznej.

1

Por. Tamże, s. 67 n.

2

   O marksizmie i jego znaczeniu la pracy socjalnej pisze C. De Robcrtis. umieszczając jednak tę koncepcję wśród omawianych przez, siebie teorii socjologicznych, por. C*. De Robcrtis, dz. cyt, s. 56-59. Na temat wpływu egzystcncjalizmu na pracę socjalą wypowiada się J.K. Whiliaker. dz cyt., s. 93-99.

3

   Por. S. Kowalczyk, dz. cyt, s. 10 nn.

4

   C. De Kobcitis, dz. cyt. s. 58.

5

Por. J.K. Whiltaker, dz. cyt., s. 9:n.

6

Por. Ch. D. Ganin, B.A. Seabury, dz. cyt.. 1.1.. s. 58.

7

   Por. Tamże, s. 77.

8

   Por. Tamże, s. 77-85; B. DuBois. K.K. Milcy, dz. cyt. 1.1., s. 101.