56 (238)

58 Rozdział 3

Podstawowym składnikiem majątku trwałego w przedsiębiorstwie są środki trwałe - rzeczowy element tego majątku. Obejmują one grunty, budynki i budowle, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu i inne środki trwałe, a także zaliczki na poczet środków trwałych oraz inwestycje rozpoczęte. Środki trwałe stanowią główny składnik potencjału wytwórczego. Decydują one o zdolnościach produkcyjnych przedsiębiorstwa, wyznaczają podstawowe przebiegi technologiczne i metody wykonawstwa, przesądzają tym samym o jakościowych cechach zasobów materiałowych niezbędnych do produkcji oraz o ilości i jakości pracy bezpośredniej.

Nie wszystkie składniki majątkowe nabyte w celu wykorzystania w dłuższym okresie mają postać rzeczową (materialną). Można tu wymienić na przykład zakupione patenty, koncesje, licencje, znaki towarowe, wartość firmy. Są one użytkowane przez dłuższy czas i podobnie jak środki trwałe stopniowo umarzane. Ich wartość netto wykazywana jest w bilansie jako tzw. wartości niematerialne i prawne.

Posiadane środki przedsiębiorstwo może w całości angażować bezpośrednio we własną działalność gospodarczą, ale ich część może także ulokować w formie udziałów w innych firmach lub w długookresowych pożyczkach. Nadwyżki wolnych środków mogą być także przeznaczone na zakup długoterminowych papierów wartościowych. Tego rodzaju składniki majątkowe reprezentujące środki ulokowane na dłuższy okres (zainwestowane) stanowią finansowy majątek trwały firmy.

Z powyższej charakterystyki wynika, że w aktualnej strategii przekształceń i rozwoju przedsiębiorstw szczególnie istotne znaczenie w procesie gospodarowania ma ustalenie i utrzymanie optymalnej struktury majątku, racjonalne wykorzystanie posiadanego majątku trwałego oraz tworzenie nowych zasobów potencjału wytwórczego. Stan i rozwój majątku trwałego, jego wartości tech-niczno-użytkowe, zakres uruchomienia i poziom wykorzystania są bowiem determinantami działalności przedsiębiorstwa - decydują w sposób istotny o wielkości, jakości i strukturze produkcji, poziomie wydajności pracy żywej, długości cyklu produkcyjnego i wysokości kosztów wytwarzania. Z drugiej strony, wobec usztywnienia przez majątek trwały w pewnym stopniu zarówno produkcyjnej, jak i pozaoperacyjnej działalności przedsiębiorstwa i dużego ryzyka, brak dostosowania wielkości, rodzaju i struktury majątku trwałego do potrzeb, nieracjonalne jego wykorzystywanie może spowodować trudności w gospodarce przedsiębiorstwa i prowadzić do obniżenia rentowności a nawet powstawania strat.