5 (794)

i nauczycieli¹. Charakteiyzuje się on większą, ogólnością i bardziej powszechną ważnością Teśli chodzi natomiast o język, w jakim wyrażana jest „teoria” tego poziomu refleksji o wychowaniu, jest to najczęściej język literacki, poetycki, asystemowy, emocjonalny, obrazowy, mityczny, archaiczny Również ten etap jest ciągle jeszcze etapem „potocznej refleksji przednaukowej”².

3) Dopiero trzeci etap rozwoju refleksji nad problemami wychowania możemy uznać za etap „refleksji (teorii) naukowej” Charakteryzuje się on tym, że przeważa w nim aspekt logiczny, abstrakcyjny, pojęciowy, z cechami krytycyzmu, systematyczności, weryfikowalności, sprawdzalności itp Mówimy wtedy, że mamy już do czynienia z ujęciem „naukowym”, tzn sformułowaniem uogólniającym, logicznym i komunikowalnym, sprawdzalnym (weryfikowalnym) przy pomocy metod przyjętych w badaniach w danym typie nauki³

Etap ten rozpoczyna się już wówczas, gdy fakty i zjawiska wymienione w poprzednich etapach (poziomach powstawania wiedzy), zaczynamy gruntownie badać i systematyzować Faktycznie wiele problemów rozważanych w naukowych teoriach pedagogicznych znajduje się już wcześniej w literaturze, w opiniach, w przekonaniach, czyli na etapie „refleksji przednaukowej” - co potwierdza postawioną poprzednio tezę, że naukowa teoria nigdy nie zaczyna się od punktu zerowego.

Również na tym etapie powstawania naukowej teorii pedagogicznej mamy szeroką gamę form jej wyrażania - w zależności od rodzaju ujęcia naukowego i od branego pod uwagę aspektu (historycznego, biologicznego, psychologicznego, socjologicznego, filozoficznego, teologicznego, metodologicznego, czy też technologicznego).

Warto tu zawsze pamiętać, że wyróżnienie tych stopni - dokonane zarówno pod względem poziomów abstrakcji, jak też odpowiadających im ujęć w formach językowych (czy to będzie przypowieść, baśń czy też pamiętnik lub artykuł naukowy) - zostało dokonane w sposób czysto akademicki i dla celów dydaktycznych Faktycznie bowiem wszystkie te poziomy pozostają ze sobą w ścisłym związku, wzajemnie się warunkując i dopełniając Nie oznacza to, że można dowolnie mieszać poziomy, na jakich występują poszczególne

wypowiedzi teoretyczne Szczególnie nie powinna tego czynić osoba profesjonalnie zajmująca się wychowaniem i wykształcona w zakresie nauk pedagogicznych⁴ Owszem, poziom teorii naukowej (trzeci etap) pomaga nam weryfikować poprzednie, ale też zawsze należy pamiętać, że powstaje on na bazie poprzednich

Warto też zauważyć, że bardzo często ujęcia naukowe znajdują się w tekstach typowo literackich, natomiast zdania typowo poetyckie, slogany lub przenośnie spotyka się w dziełach aspirujących do miana „ściśle naukowych” Na takim pograniczu pomiędzy ujęciem poetyckim (literackim) a naukowym znajdują się tzw. poematy (eseje) pedagogiczne, np dzieła takich autorów, jak: J. J Rousseau,.! H Pestalozzi, M Montessori, A. S Makarenko, J Korczak itp.⁵

3.1.2.2. Wiedza naukowa w pedagogice jako suma różnych poziomów refleksji

Pomiędzy różnymi stopniami „teorii” („wiedzy”, „refleksji”) istnieje wzajemny związek natury dialektycznej Jeden stopień refleksji odsyła do innego ze względu na potrzebę dopełnienia i uzasadnienia racji swojego istnienia Proces tworzenia się teorii pedagogicznej można więc naszkicować jako proces ciągły, a samą teorię jako pewien rodzaj i przykład „systemu otwartego” - nie można mówić o jej ostatecznym zdefiniowaniu, gdyż wymaga ona ustawicznej refleksji połączonej z konkretną działalnością praktyczną. Graficznie proces ten możemy przedstawić w kształcie rozwijającej się spirali Ukazujemy ją na schemacie, pt Szkic rozwoju refleksji teoretycznej w pedagogice otwartej

187

1

   Wymienić tutaj można z polskich renesansowych opracowań np łaciński traktat królowej Elżbiety' De imtitutione regli pueri, 1502; oraz pochodzące z okresu baroku ojcowskie instrukcje wychowawcze, dawane tzw .preceptorom”, którzy towarzyszyli synom polskich magnatów i szlachciców w zdobywaniu wykształcenia za granicą (autorami takich instrukcji są m in Kazimierz Radziwiłł, Andrzej Maksymilian Fredro, Jakub Sobieski) (Zob S K u n owski, Pohlv teoretycy wychowania, w; M A Krąpiec-P laias-J Turowski (red), Wkład Polaków do kultury świata. Lublin, TN KUL, 1976, s 244-247).

2

   Zob Th Dietrich, Zeil- und Grundfragen der Padagogik, s 15-16; W Flitner, Dat Selbswersiandnit der Erziehungswmentchaft, Padeiborn-Munchen (na), Ferdinand Schóningh, i 989, s 22-25, 39

3

’⁹ Zob E Nagel, La strunura delta tcienza, Milano, Feltrinelli, 1968, s 461-472

4

   Bardzo często takie pomieszanie różnych poziomów teorii ma miejsce w przypadku polemiki, prób ośmieszania, czy też obalania niewygodnej dla siebie teorii, gdy za obiekt ataków wybiera się poziom pierwszy czy drugi, innej niż własna, „pedagogii” i zwalcza go przez odniesienie do najwyższego, naukowego poziomu własnej refleksji pedagogicznej Wtedy rzeczywiście wypowiedzi wiasne (usystematyzowane) wypadają korzystniej w tle teorii potocznych i ogólnikowych Do prawdziwego mistrzostwa doprowadzono ten proceder zwłaszcza w niektórych systemach totalitarnych, pizy ideologicznych wysiłkach ukazywania wyższości określonego typu refleksji lub ujęcia wychowania Wskazuje na te przypadki m in. F S t i p e 1, Die Zerstorung der Person Kritische Studie zur nationalsozialistischen Padagogik, Cassianeum-Donauwórth, Verlag Ludwig Auer, 1957

5

   Odsyła się do M Nowak, Pedagogika a teologia wychowania w dialogu interdyscyplinarnym, s 93-99; Th Dietrich Zeit- und Grundfragen der Padagogik, s 16-18; W. Flitner, Aligemeine Padagogik. Stuttgart, Kiett. 1950, s 13-23; W kierunku natomiast podkreślania „specyfiki teorii naukowej w pedagogice” warto wskazać na dzieta pionierskie min : G F. Kneller, Logic and Language oj Education, New York - London, I Wiley &Sons,1966;R S Peters P H Hirst, The Concept oj Education, s. 17-21