600,601

plastyczna jest bardzo skuteczną formą odreagowania napięć u dziecka, a często także jedyną drogą do nawiązania z nim kontaktu. Niektórzy psychologowie wykorzystują także terapeutyczne funkcje zabaw tematycznych (D. T. Maclay 1973). Zabawa w role umożliwia odtworzenie konfliktowych sytuacji i odreagowanie stłumionych przeżyć (np. agresywnych lub o charakterze lękowym).

Wszystkie wymienione wyżej formy oddziaływań terapeutycznych są niekiedy określane mianem terapii zabawowej. Wykazano, że ta forma terapii daje pozytywne efekty w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi (T. Kaczmarek 1983). Przede wszystkim stwarza ona warunki, w których dziecko zdobywa doświadczenia bycia podmiotem własnej aktywności i uczy się samodzielnego rozwiązywania problemów poznawczych i pokonywania trudności.

Wraz z wiekiem i rozwojem niepełnosprawnego dziecka zmienia się jego zapotrzebowanie na pomoc psychoterapeutyczną. Momentem, kiedy pomoc ta jest szczególnie potrzebna, jest np. okres dojrzewania. Dotyczy to zwłaszcza tej młodzieży, u której występuje brak akceptacji własnej niepełnosprawności, bierna postawa wobec rehabilitacji i niewłaściwa postawa wobec siebie.

Na zakończenie pragniemy podkreślić, że optymalnym rozwiązaniem byłoby prowadzenie psychoterapii zarówno rodziców, jak i ich dziecka (a w razie potrzeby także innych członków rodziny). Jest to uzasadnione, ponieważ jak wykazują badania, akceptacja własnej niepełnosprawności przez dziecko współwystępuje z bezwarunkową akceptacją dziecka przez rodziców oraz z pozbawionym lęku, agresji lub poczucia winy stosunkiem do jego niepełnosprawności. Ponadto, jak wykazuje praktyka kliniczna, rodzice zgłaszający się po pomoc terapeutyczną dla swojego dziecka zazwyczaj nie dostrzegają, że to właśnie ich problemy są częstym źródłem problemów dziecka, nie zaś odwrotnie.

BIBLIOGRAFIA

Bartkowicz Z. Problemy emocjonalne upośledzonych umysłowo. W: Z. Sękowska (red.).

Materiały do ćwiczeń z psychologii i pedagogiki specjalnej. Lublin UMCS 1982. Bielicka I., Olechnowicz H. O chorobie sierocej małego dziecka. W: L. Wołoszynowi!

(red.) Materiały do nauczania psychologii. Seria IV, t. 2. Warszawa PWN 1966. Blaim A. Poradnictwo genetyczne. W: M. Ziemska (red.) Rodzina i dziecko. Warszawa PWN 1979.

Boczar K. Młodzież upośledzona umysłowo w rodzinie i w środowisku pracy. Warszawa IWZZ 1982.

Bogacka H., Jugowar B., Szychowiak B., Twardowsk A. Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. „Kwartalnik Pedagogiczny” 1986, 1.

Brodowska-Miltko H. Młodociani upośledzeni umysłowo w domach pomocy społecznej.

„Materiały Informacyjno-Dydaktyczne ZG TPD” 197¹, 21.

Bronfenbrenner U. Is Early Intervention Ejfective? W: Expictional Infant. Friedlander (ed.). New York Mazel 1975.

Burno-Nowakowa H„ Polkowska I. Zajęcia pozalekcyjne z dziećmi upośledzonymi umysłowo. Warszawa WSiP 1982.

Doerffer T. Akcja między rodzinna. „Materiały Informacyjra-Dydaktyczne ZG TPD” 1972, 16-16.

Doroszewska J. Pedagogika specjalna. T. 1 i 2. Warszawa-Wrocław Ossolineum 1981. Eckert U. Potrzeby i możliwości wczesnej rewalidacji Izieci z zaburzeniami rozwojowymi. W: A. Hulek (red.) Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie. Warszawa PZWL 1986.

Ekspertyza: Sytuacja ludzi niepełnosprawnych i stan rehabilitacji w PRL. Komitet Rehabilitacji i Readaptacji Człowiek PAN. Warszawa-Wrocław Ossolineum 1984. Gałkowski T. Dzieci specjalnej troski. Warszawa WP 1979.

Garlicka E. Problem dzieci specjalnej troski w działalności Towarzystwa Przyjaciół Dzieci.

„Materiały Informacyjno-Dydaktyczne ZG TPD” 1968, 6-7.

Garlicki R. Realizacja praw obywatelskich upośledzonych umysłowo. W: I. Wald (red.)

0    integrację społeczną młodocianych i dorosłych upoiledzonych umysłowo. Warszawa WSiP 1979.

Góralówna M. Problemy dziecka głuchego w listach polskich rodziców. W: A. Hulek (red.)

Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie. Warszawa PZWL 1986.

Hulek A. Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie. Warszawa PZWL 1986.

Hulek A. Rewalidacja dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w rodzinie. Warszawa PWN 1984.

Janaszek P. Rehabilitacja dzieci i młodzieży ze znaczną dysfunkcją narządu ruchu. W: A. Hulek (red.) Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie. Warszawa PZWL 1986.

Janowska I„ Smoleńska J. Młodzież ze schorzeniami i wadami fizycznymi. Wybór zawodu, kształcenia i praca. Warszawa WSiP 1979.

Jurewicz-Tuz G. Znaczenie diagnozy w profilaktyce i korekcji odchyleń i zaburzeń w rozwoju dzieci. „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1980, 1. Kaczmarek T. Próba wykorzystania niedyrektywnej terapii zabawowej w pracy z małym dzieckiem upośledzonym umysłowo i jego rodzicami. „Psychologia Wychowawcza” 1983, 2.

Kaiser Z. Warszawskie kluby dla młodzieży upośledzonej. „Materiały Informacyjno--Dydaktyczne ZG TPD” 1975, 19-20.

Kirejczyk K. Upośledzenie umysłowe — pedagogika. Warszawa PWN 1981.

Kołodziejczyk M. Opieka psychopedagogiczna nad małym dzieckiem niewidomym i poradnictwo dla jego rodziców. „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1982, 1-2.

Konaszkiewicz Z. Funkcje wychowania muzycznego w rewalidacji dzieci przewlekle chorych

1    kalekich. „Szkoła Specjalna” 1984, 4.

601