56 (70)

małżeństwa tub do wolnej miłości, która wybitnie rozwinęła się wśród młodsezy współczesnej pod wpływem teorii psychoanalitycznych Mi-mo to idealizm w systemie liberalnym każe widzieć moralność jako sanwruzwimęóe się wrodzonej szlachetności natury człowieka prze? swobodne działanie popędów drogą samorzutnej ich subtimacji, która umożliwia dobre przystosowanie się wychowanka do wzorców społecz-nyeh postępowania. Jednakże w masach młodzieży samodzielna sute fenacja nie daje spodziewanych wyników, skoro zamiast pmstosow.*. ma (adjusrment) pojawia się chuligaństwo i przestępczość nieletnich, obejmująca coraz szersze kręgi jako wynik złego przystosowania (ma-ladjusiment). Morał izm liberalny przeto i mało skuteczna teoria sub> łtmacji wymagają dalszych wyjaśnień, dotyczących warunków dobrego rozwoju osobowości, czym zajęła się idea personalizmu.

b) Personalizm w systemie liberalnym wychowania nosi nazwę krytycznego, nadaną mu przez twórcę, niemieckiego psychologa i pcda» goga, Williama Sterna (zm. 1938). Stern chciał się odciąć od iradycyj-nego pojmowania osoby, jakie imało chrześcijaństwo. W tym celu przeciwstawił dwa pojęcia, rzeczy i oaoby. Rzecz każda jest sumą części składowych (np. stół), osoba zaś także składa mę z części <np. człowiek), ale jest ich jednością i całością. Osoba to mitm multiplet, czyli jedność wielości (wiclojednia), która wyraża się aa zewnątrz w postaci celowego dążenia, pochodzącego od wewnątrz lej całości Przy tym według Stenia jedność w osobie me jest substancją jednoczącą, czy duszą, lecz jest „neutralna psychofizycznie'', to znaczy, me ma durakiem ani firytz. nego, ani psychicznego, a tworzy całość w sensie logicznym.

Takie krytyczne pojęcie oaoby uległo znacznemu rozszerzeniu, ponieważ jednością celowo    jest me tylko człowiek, ale

i zwierzę, roślina, bakteria, słowem każda istota żywa. a lak ze osoby zbiorowe, jak rodzina, naród, lud/koić. która równie/ tworzą powąą całość i dążą do jakichś celów. Dlatego tez należało wprowadzić pojęcie różniące człowieka od innych osób Pojęciem tym >i tij uę osobowość (Persimlichkrit), przeniesiona z poezji niemieckiej (Goethe) i filozofii (Kant). Osoba rośliny czy zwierzęcia, wyjaśnia Stern, dą/y tylko do celów minimalnych - samoutrzymania się przy życiu oraz. utrzymania gatunku. Natomiast człowiek zmierza dooeiów wyższych i dlatego mora stać się osobowością. Osobowość jest to więc taka osobo, która dąży do maksymalnego samorozwoju. Stern wskazuje trzy drogi rozwoju osobo* wości: autotcłia, heteroteiia i ideotelia. Autotclia (gr. autos - sam, ttlot

_cel) to realizacja celów własnych osoby w stosunku do osób -wrnorzędnych (np. cele sympatii, miłości lub walki i nienawiści). jjtKfOteha (gr. heteros - obcy) stanowi przejęcie celów obcych od osób _r) Jr/ędnych za własne (np. rodziny, narodu, partii, państwa). IdeoleBa ~’jj (p. eidos - idea, kształt) to droga rozwoju osobowości przez fealiflwję najwyższych idei ludzkości, jak idea Prawdy, Dobra, Piękna . Ciętości. Proces przejęcia celów obcych za własne nazywa Stern .ptrocepćjif celów i uważa go za podstawę wszelkiego wychowania.

Teorię osobowości pogłębił następnie twórca pedagogiki kultury, t-duard Spranger (ur. 1882) na podstawie filozofii wartości, czyli jksjołogii (patrz rozdz III pkt. I). Rozwinął on typologię osobowości, wyróżniając 6 czystych typów: I. osobowość teoretyczna, np. naukowca dążącego do wartości prawdy, 2. ekonomiczną, np. przemysłowca kierującego się zyskiem. 3. estetyczną, np. muzyka, poety realizujących piękno, 4. społeczną, np. lekarza społecznika kierującego się ku dobru społecznemu zdrowia ludzi, 5. polityczną, czyli władczą, np. generała sprawującego władzę w państwie oraz 6. osobowość religijną, np. kapłana rozpatrującego życic w związku z Bogiem. Oprócz typów czystych Spranger wymienił trzy typy mieszane osobowości: osobowość techniczną, łączącą w sobie orientację teoretyczną i ekonomiczną równocześnie; osobowość prawniczą, która pochodzi z połączenia teoretycznej i społecznej oraz osobowość pedagogiczną, która wiąże postawę społeczną z innymi typami zależnie od specjalności nauczania, np. u matematyka z teoretyczną, a u polonisty z estetyczną Typ osobowości powstaje więc w kontakcie z określoną sferą wartości nauki, ekonomiki, estetyki, socjonomiki, polityki czy religii, które razem tworzą hierarchiczne układy w kulturze.

W związku / tym G. Kerschensieiner, gdy w drugiej fazie swej twórczości włączył się do pedagogiki kultury, bliżej określił samo pojęcie wychowania następująco: „Świadome urzeczywistnianie wario-ki w kimś jest wychowywaniem innych”⁵⁵ oraz przedstawił drogę matnia się typu osobowości jako proces kształcenia, w którym dokonuje się skrzyżowanie nauczania z wychowaniem. Pod kształceniem rozumie on samodzielne dorabianie się przez wychowanka własnej struktury duchowej osobowości drogą przeżywania wartości.

"O Kcrtchenstciner, Dusza wychowawcy i zagadnienie kształcenia na-uayclell (li. * nkm,), Warszawa 1936 ». 16.

121