618 (5)

po-ws-trzymywać, roz-po-czynać, wy-do-bywać, z-nie-wolić). Najszersza lewostronna Walencja cechuje prefiks po- (por. do-po-wiedzieć, na-po-czynać, o-po-wiedzieć, od-po-cząć, pod-po-wiedzieć, prze-po-wiedzieć, roz-po-cząć, wy-po-wiedzieć, ws-po-magać, s-po-strzegać, za-po-biegać). Często jednak prefiksy o szerokiej lewostronnej Walencji potwierdzone są w derywatach od jednej podstawy werbalnej.

4.4.2. Syntagmatyka

Cechą charakterystyczną struktur czasownikowych jest to, że w wygłosie zawierają zawsze (podobnie jak derywowane tematy przymiotnikowe) segmenty rodzime. Większość tematów czasownikowych kończy się samogłoską tematyczną (-/-, -e-, -a-: biel-i-ć, piękni-e-ć, puk-a-ć) lub sufiksem -ną- (dźwig-ną-ć). Czasowniki pozbawione samogłoski tematycznej stanowią nieliczną grupę. Są to czasowniki o temacie równym R (lub strukturze P R), zakończonym: a) na spółgłoskę (biec, lec, nieść, wieźć), b) na samogłoskę (np. być, czuć, dać). Samogłoski tematyczne występują najczęściej po rdzeniu (łysi-e-ć, biedz-i-ć, biad-a-ć) lub łączą się z sufiksami -ow-, -iw-, -ol-, -ot-, -os- (kup-ow-a-ć, wykon-yw-a-ć, urzęd-ol-i-ć, tup-ot-a-ć, mięt-os-i-ć), ewentualnie z intermorfami (np. -j-, -w-, -n-: pi-j-a-ć, zaży-w-a-ć, mtod-ni-e-ć). Struktury rozbudowane w części pordzennej są przeważnie formacjami denominalnymi lub ich pochodnymi (por. miar-ecz-k-ow-a-ć, kozi-oł-k-ow-a-ć, pust-el-n-ik-ow-a-ć', o-po-da-t-k-ow-yw-a-ć, prze-wart-ość-ow-yw-a-ć, u-kier-un-k-ow-yw-a-ć, od--faj-k-ow-yw-a-ć) bądź są ciągami zawierającymi podstawy obcego pochodzenia (funkcj-on-ow-a-ć, sylab-iz-ow-a-ć, werb-al-iz-ow-ać, gen-er-al-iz-ow-a-ć, europ--e-iz-ow-a-ć, proz-a-iz-ow-a-ć itp.). Występują głównie w czasownikach zawierających sufiksy -ow- oraz -iw-. Skomplikowane ciągi sufiksalne w pozostałych typach słowotwórczych czasownika są rzadkie (por. zł-ość-i-ć, garb-aci-e-ć, lod-ow-aci-e-ć itp.). Około 70% czasowników jest formacjami prefiksalnymi (w derywatach z sufiksem -iw- niemal wyłącznie, zaledwie kilkanaście przykładów stanowią struktury bezprefiksalne: czyt-yw-a-ć, pis-yw-a-ć, siad-yw-a-ć). Większość jednak zawiera tylko jeden prefiks (np. do-gr-yw-a-ć, po-szarz-e-ć, na-mal-ow-a-ć, prze-pros-i-ć. Ciągi z dwoma prefiksami nie występują w czasownikach z sufiksem -ną-. Struktury zawierające trzy prefiksy (po-na-wy-pis-yw-a-ć) są rzadkie.

Tematy czasownikowe realizują kilkanaście typów strukturalnych. Stosunkowo najprostszą budowę mają czasowniki z sufiksem -ną-, realizujące cztery typy strukturalne, z których każdy potwierdzony jest jedną strukturą (R ną ć. cieknąć, R I ną ć: beknąć, P R ną ć: zacieknąć, P R I ną ć: pożółknąć)', reprezentatywne jednak dla tych czasowników są struktury R S_vetb ć oraz P_VCIb R S_vcrb ć, a więc z sufiksem -ną- bezpośrednio po rdzeniu. Bardziej skomplikowaną budowę mają czasowniki z sufiksem -iw-, które realizują blisko dziesięć typów strukturalnych, ale za typowe uznać należy jedynie dwie z nich: P R -iw-a-ć oraz P R -ow-iw-a-ć (wy-czes-yw-a-ć, do-mal-ow-yw-a-ć', choć możliwe tu np. P P R S_vctb S_lem ć: pozaorywać, PPR S_sub S_v„_b S_verb S_Km ć: podporządkowywać, P P R I S_sub S_vcrt, S_verb S,_en) ć: zużytkowywać i in.). Różnorodność struktur morfotaktycznych w czasownikach zawierających sufiks -ow- jest wynikiem ich pochodności od podstaw nominalnych.

618