61

tów, w których wszystkie elementy się samopotwierdzają \ , obce, wrogie, fałszywe czy manipulowane. Jeśli uznamy sj_Ug ® ^ koncepcji wskazującej, iż prawdy się nie odkrywa, lecz •^ tworzy i to okoliczności czynią ideę prawdziwą^{1 2}, to zgodzić się, że człowiek, który jest przekonany, iż ma rację ma co do tego żadnych wątpliwości, szczególnie w sferze p₀n_t^^e wydaje się osobą niezwykle niebezpieczną. Skrajny pogląd ę³ materii reprezentuje T.V. Smith, który uważa, iż: „W du^ każdego kierującego się sumieniem człowieka, podobnie ^ sercu człowieka bez sumienia, jest zawsze coś z Hitlera. Sumie** zaś, które nie traktuje siebie jako siły wymagającej sublinj^! przez politykę, jest być może bardziej niebezpieczne dla dem? kracji niż sumienie, które otwarcie przyznaje, że utoruje 8obi_e drogę za wszelką cenę”⁴. Zwolennicy teorii dysonansu poznaj czego nie twierdzą jednak, że człowiek nie jest zdolny do rozum, nego zachowania. „Teoria ta sugeruje jedynie, że w wielu przy. padkach nasze zachowanie nie jest racjonalne - chociaż od wewnątrz, z naszego punktu widzenia, może wydawać się całkiem sensowne”⁵. Chęć bycia konsekwentnym i unikania dysonansu poznawczego stanowi ważne narzędzie wpływu społecznego, _z powodu którego jesteśmy skłonni postępować wbrew naszym własnym interesom, czyli wbrew rozumowi nakazującemu dbanie o ich realizację. Jak już wskazywaliśmy, zjawisko to przybiera I niekiedy postać zmiany pierwotnej postawy, częściej jednak polega na wypieraniu się zachowania lub wypaczaniu jego znaczenia, jeśli jest ono niezgodne z postawą⁶.

rttrodnie z teorią dysonansu poznawczego ludzie bronią się j zsnianą postaw. Uważają, że ich zachowania powinny być _z ich przekonaniami i dlatego skłonni są poświęcać wiele znalezieniu właściwego uzasadnienia dla swego zachowania, ono niezgodne z istniejącą już postawą. Psychologowie vrnn docenili siłę, z jaką zasada zgodności ukierunkowuje po-^oowanie ludzkie³¹. Nas interesować będzie przede wszystkim ka sytuacja, w której człowiek chcąc zredukować napięcie wy-^jące z dysonansu poznawczego zmienia swoją postawę, by ®^^ygodnić swe zachowanie. Psychologowie społeczni przepro-jjzili wiele eksperymentów laboratoryjnych, wskazujących irra-. nalność zachowań mających na celu ucieczkę od dysonansu

^awczego³².

^v jgia tylko koncepcja dysonansu poznawczego jest pomocna w wyjaśnieniu psychologicznych determinantów postaw politycznych. Równie często przywołuje się teorię frustracji-agresji Doiła^. Jej najprostsza charakterystyka wygląda następująco: nie-zaspókojenie potrzeb wywołuje frustrację, ta zaś może być tak silna, że jej redukcja lub eliminacja stanowić zaczyna cel sam w sobie, rodzaj superpotrzeby, konieczność realizacji której nie zważa na bezpośrednie źródło frustracji. Im frustracja silniejsza, tym bardziej agresywne działania podejmowane do jej zniwelowania. Agresja owa może mieć trzy kierunki. Najbardziej dramatyczny to autodestrukcja. W sferze polityki jest to zjawisko rzadkie, choć często można odnieść wrażenie, że w zachowaniach tak okazjonalnych (wyborcy), jak i permanentnych (politycy) uczestników Żyda politycznego kierunek ten — nie w pełni świadomie — jest obecny. Znacznie powszechniejsze są jednak dwa inne sposoby: poszukiwanie kozła ofiarnego i frustracja płynna. Ten ostatni dotyczy sytuacji, w której redukcja frustracji odbywa się dowolnym kanałem — przez sublimację, agresję, czy inne mechanizmy obronne³³. ^{7 3}

119

1

   W teorii komunikowani a tego typu uczestniczenie w procesach komunikowania masowego nosi nazwę asocjacyjnego modelu stosunków komunikacyjnych. Najogólniej rzecz ujmując, chodzi o to, że podstawową motywację i jednocześnie gratyfikację dla uczestników komunikowania stanowi poczucie więzi z innymi, podobnie myślącymi ludźmi, uzyskanie potwierdzenia (jak opisuje to Cialdini - społecznego dowodu słuszności) i poczucia przynależności (por. D. McQuail, Mass Communication Theory, London 1991, s. 34).

2

   W. James, Pragmatyzm, Warszawa 1957, s. 119.

3

“mysi, Poznań 1997, s. 78-122.

M. Palmer, L. Stern, C. Gaile, op. cit., s. 154.

4

   C.V. Smith, Compromise: Its Contest and Limits, „Ethics”, t. 53 nr 11 1942, s. 4, cyt. za: J. Hallowell, op. cit., s. 43.

5

   Szerzej: £. Aronson, op. cit, s. 231.

6

⁸⁰ Ibidem, s. 217-299.

7

^Szerzej: R Cialdini, op. cit., s. 68-111.

Patrz: E. Aronson, T.D. Wilson, R.M. Akert, Psychologia społeczna. Serce