62

odwołuje się przede wszystkim do uczuć sterowanych zbiorow^ ponieważ jest to sposób po pierwsze - najbardziej uniwersał^ (katalog emocji jest podobny u wszystkich ludzi), po drugi_e2

Z pewnością istnieją niesiłowe możliwości nakłaniania i do przyjmowania postaw i zachowań sprzecznych z ich interes szeroko wykorzystywane w różnych technikach społecznego^ działywania i kierowania motywacją ludzką. Wiele z nich rzystuje pozaracjonalne determinanty wywierania wpływ_u leży pamiętać, że socjotechnika polityczna z natury _r2e\

ekonomiczny (m.in. z wyżej wskazanego powodu przekaz m₀*J być kierowany do najszerszego kręgu odbiorców) i po trzecią I skuteczny zarówno ze względu na irracjonalność natury ludzkiJl jak i fakt, że pozwala wpływać nie tylko na zachowania, i_ec^J’ również postawy ludzkie, co jest oczywiście zdecydowanie bard^ trwałe. Jak trafnie zauważa J. Ellul: „proces przekonywany rozumowego jest zbyt długi i niepewny”¹. Kształtowanie postaw politycznych opierających się na emocjach jednostki angażuje ją I podświadomie i rozbudza wiarę w słuszność danej sprawy.

Nie mogę zgodzić się z poglądem D. Riesmana, iż spadek politycznych emocji prowadzi do wzrostu zewnątrzsterowalno. I ści². Oczywiście ideowy i moralizatorski styl polityki charakteryzują człowieka wewnątrzsterowalnego, jednak politycy zawsze usiłują odwoływać się w sposób instrumentalny do uczuć jednostek, co umożliwia ich przywiązywanie do propagowanych wizji rzeczy, wistości. Zjawisko to jest szczególnie łatwo zauważalne podczas kampanii wyborczych. Cel jest oczywisty - ukształtowanie jeśli nie pożądanej postawy, to chociaż zachowania wyborcy korzystnego dla danego kandydata. Typowa kiełbasa wyborcza to obietnica zrealizowania określonych interesów i zaspokojenia konkretnych potrzeb. Ponieważ wymaga ona choćby minimum danych (np. sto milionów złotych dla każdego) Staje się łatwa do weryfikacji, a co za tym idzie - podatna na krytykę przeciwników politycznych. Jak jednak krytykować odwoływanie się do uczuć narodowych, patriotyzmu, wiary, dumy, przywiązania do tradycji itp.? Odpo-r

| •'^porządkowanie tym emocjom konkretnych celów połi-r^p ni je niezwykle trudnymi do zaatakowania. Oczywiście ^m0£^ wykorzystywać inną gamę uczuć ludzkich, 5^^e,!!k: umiłowanie P°^k°i^u (^{a w}^^c zgody i stabilności), zdolność szacunek do instytucjonalnych rozwiązań systemo-ofodpowiednio do nich pozyskiwać wyborców do swojego Niestety, zdarza się często, te proces zdobywania pro!# ._ft ,wyborczego jest jeszcze bardziej banalny i sprowadza Kreowania wizerunku kandydata, który odwołuje się bez-^^toio do naszych nąjprostszych emocji, poprzez takie środki urok osobisty, elokwencja, zdolności retoryczne, humor jafc yjagadnienie naszego poparcia, czyli derywację, niezbędną itp-^dy także do uniknięcia dysonansu poznawczego, musimy •y sami. Zgodnie z teorią Pareta, podjąwszy już pewną ^^siłujemy ugruntować nasze przekonanie ojej słuszności. gSjrezentowałem ten mechanizm oczywiście w daleko idącym ogzczeniu, nie uwzględniając choćby teorii reaktancji, zgodnie z Tra starcy się chronić swoje poczucie swobody przed np. zbytnią ^achslaością przekazu perswazyjnego³⁶. Dowodem na słuszność tej mogą być dobre wyniki wyborcze ugrupowań politycznych, w wyniku zmasowanych ataków mass mediów czy uznawanych autorytetów nie powinny mieć żadnych szans. Pozostaje wówczas tylko stwierdzenie, że oddali na nie głosy oni, obcy - moralnie czy #ligijnie. Zbyt nachalny i zmasowany przekaz mąjący wykształcić w nas określoną postawę może więc osiągnąć skutek odwrotny do zamierzonego poprzez naruszenie naszej swobody wyboru i wytworzenie (również opartego na emocjach) pragnienia opowiedzenia się po stronie zaatakowanego - w domyśle słabszego.

Mity, symbole, rytuały i ceremoniały

Nasze postawy, zachowania i opinie w sferze polityki są w dużej mierze wyznaczane przez mity, z którymi się identyfikujemy, rytuały i ceremoniały, w których bierzemy udział, bądź

“Sienąj: E. Aronson, op. rit, s. 133-137.

121

1

J. Ellul, Propaganda, New York 1965, s. 37.

2

⁸⁶ Por. D. Riesman ora* N. Glazer i R. Denney, Samotny tłum, Warszawa 1996, s. 243.