63

które wyzwalają w nas określone emocje oraz symbole, odpowiadające naszym zintemalizowanym przywiązaniom. Należy zwrócić w tym miejscu uwagę na znaczenie, jakie przywiązuje Braud do kategorii symbolu jako znaku podwójnie wyposażonego w sens: poznawczy (dzięki zwięzłym asocjacjom lub konotacjom) i emocjonalny (jako stymulacja pragnienia)¹. W rzeczywistości sfery poznawcze i emocjonalne nie są łatwe do rozróżnienia i dlatego można postawić hipotezę, iż symbol stanowi jedną z form dery. wacji, dzięki którym człowiek potrafi stworzyć pomost pomiędzy uczuciami a rozumem. Symbole nie istnieją nigdy samotnie. Od-wołują się zawsze do ukształtowanej hierarchii wartości. O dostęp do masowych mediów toczy się ciągła walka polityczna, ponieważ posiadąją one zdolność rytualizacji poprzez nadawanie określonym znakom wymowy politycznej. Znaczenia stają się faktami społecznymi dopiero wtedy, gdy są postrzegane i komunikowane poprzez znaki materialne². Mechanizmy funkcjonowania systemów demokratycznych w nie mniejszym stopniu niż w systemach totalitarnych wymagąją nadania działalności politycznej sensu symbolicznego, co podkreślałem w poprzednich rozdziałach. Instrumenty socjologii politycznej i psychologii społecznej pozwalają na tym poziomie zidentyfikować techniki manipulowania emocjami wielkich grup społecznych. Symbolika występuje na scenie politycznej w pięciu kategoriach³.

Po pierwsze, symbol może być pojmowany jako mit. Mityczne struktury poznawcze pozwaląją uprościć postrzeganie rzeczywistości, sprowadzić ją do postaci, którą możemy zrozumieć i zaakceptować. Ta funkcja mitu określana jest zwykle mianem quasi-poznawczej⁴. W jej ramach człowiek określa swój stosunek intelektualny do rzeczywistości. Wiedza, którą zawierają mity określa świat w sposób obrazowy, uproszczony i afektywny. Jest ona ugruntowana na podłożu nawykowo-emocjonalnym, spychana często do podświadomości i faktycznie nie podlega weryfikacji⁴¹. S. Ossowski zwracał uwagę, iż mit przyjmowany jest ze względu na głoszący go autorytet, nie zaś argumenty racjonalne, wskutek czego jest niepodatny na weryfikację pod wpływem doświadczenia⁴³. Mit stara się połączyć to, co człowiek wie z tym, w co wierzy. Wykorzystuje istniejący w danej grupie stan pobudzenia emocjonalnego, stąd stając wobec określonej informacji odbiorca nie tylko przestąje być wobec niej obojętny, lecz skłonny jest również przyjąć określoną postawę. Zważywszy, że sfera polityki w jej społecznej recepcji jest w ogóle silnie naładowana emocjami, problem polega raczej na ukierunkowywaniu i odwoływaniu się do już istniejących uczuć, niż na tworzeniu nowych⁴³. Emocje umożliwiąją prostsze i wygodniejsze ustosunkowanie się do rzeczywistości, ponieważ przyczyniają się do tworzenia generalizacji opartych na postrzeganiu spolaryzowanym, wyrazistym i poddającym się jednoznacznej interpretacji. Tak jak zły pieniądz wypiera dobry, tak i uproszczona informacja wypiera bardziej skomplikowaną, trudniejszą do przyswojenia i nie dąjącą się tak łatwo zakwalifikować uczuciowo. Obraz rzeczywistości kolportowany przez mity jest czarno-biały. Odpowiada naszej mentalności westernowej⁴⁴, a więc zapotrzebowaniu na wyraźne i jednoznacznie zarysowane wartości, cechy i postawy, a także skłonności do utożsamiania się z bohaterami opowieści i chęci poddania się silnym emocjom działającym na zasadzie owładnięcia. W sytuacji informacyjnej aberracji, o którą w komunikacyjnym szumie coraz łatwiej, człowiek ucieka do mitu, który odwołuje się do wartości trwałych i odnosi do tradycji. W sferze polityki zjawisko to umożliwia wywieranie społecznego wpływu przez wykorzystywanie szczególnie nośnych mitów pozwalających na znalezienie i rozli-

⁴¹1. Pańków, Mity w działaniach politycznych, „Studia Nauk Politycznych” nr 5-6 z 1982, a. 131.

⁴² S. Ossowski, Więź społeczna i dziedzictwo krwi, Warszawa 1966.

⁴⁸ Szerzej: T. Biernat, Mit polityczny, Warszawa 1989, s. 120.

⁴⁴ Termin, który został wprowadzony i omówiony w: P. Pawelczyk, op. di, s. 11.

123

1

⁸⁷    P. Braud, op. dt., s. 16.

2

⁸⁸    Szarzej; H. Prosa, Wartości a symbole, „Studia Nauk Politycznych” nr 1-2 z 1983.

3

⁸⁸ Por. P. Braud, op. dt., a. 17-19.

4

Szerzą): P, Pawelczyk, Mit jako zjawisko społeczne, w: K. Borowczyk, P. Pawelczyk (red.), W kręgu mitów i stereotypów, Toruń 1993, s. 11.