64 65 (23)

niona matematycznie. Wprowadzanie elementów ilościowych, przede wszystkim liczenia i mierzenia, dostarcza danych do precyzyjniejszego określenia jakości, na przykład doprowadza nauczyciela do wniosku, że większość uczniów nie interesuje się nauką w szkole, lub badacza do stwierdzenia, że istnieje wysoka korelacja między płcią uczniów a ich zainteresowaniami poznawczymi albo że różnice między klasą eksperymentalną i kontrolną są istotne, zatem klasa eksperymentalna osiągnęła lepsze rezultaty na skutek działania czynnika eksperymentalnego.

Można wyżej opisaną sytuację porównać do działania wahadła. Owo „wahadło poznawcze” ma następujące położenia:

„Wahadło” od skrajnego lewego położenia przesuwa się w stronę centralną i w dalszym ciągu w stronę prawego skrajnego położenia, to znaczy spostrzeżenia jakościowe incydentalne, nieuporządkowane poddane zostaną rygorom badań ilościowych, wyniki tych badań dają zaś świadectwo określonego nasycenia jakościowego, którego miarą są odpowiednie wskaźniki statystyczne, „wahadło” z prawego skrajnego położenia przesuwa się też w lewo, to znaczy znając określone prawidłowości jakościowe (zbieżności), można próbować wyjaśniać, rozumieć pojedyncze fakty i zjawiska jakościowe.

Uznanym metodologicznie sposobem wiązania badań empirycznych ilościowych z badaniami empirycznymi jakościowymi są tak zwane badania eklektyczne. Ich szczególnym wyrazem jest tak zwana triangula-cja. M. Guziuk przypomina, że: „W badaniach społecznych często stosuje się kompilację (połączenie) elementów modelu ilościowego i jakościowego. Ów eklektyczny model zawiera najczęściej takie kategorie, jak: opis, wyjaśnienie, projektowanie i ocenianie (kategorie pochodzące z badań ilościowych) oraz rozumienie i interpretację (kategorie pochodzące z badań jakościowych). [...] W literaturze anglo- i niemieckojęzycznej model eklektyczny określa się mianem triangulacji”¹. Jest to model, w którym wiąże się wiele zróżnicowanych metod, technik i narządzi badawczych czerpanych z różnych paradygmatów metodologicznych po to, by uzyskać jak najlepszy materiał badawczy.

K. Konarzewski zwraca uwagę na jeszcze jedną okoliczność potrzeby stosowania tego sposobu prowadzenia badań. Mianowicie w badaniach jakościowych (w odróżnieniu od badań ilościowych) nie testuje się trafności i rzetelności wyników, nie prowadzi się analiz na próbie reprezentacyjnej.

Ważniejsze niż trafność jest więc ugruntowanie wiedzy. Ugruntowanie jest związane z cechami procesu wytwarzania wiedzy: otwartością i brakiem stronniczości. Wytwórca wiedzy ugruntowanej zbiera fakty i trzyma się faktów, choć ciągle jest świadomy, że wiele może przeoczyć, że jego fakty mogą być artefaktami, lub, że mogą nie przystawać do jego pojęć. Kontrola ugruntowana polega również na porównywaniu różnych wersji badanego miejsca. Nazywa się ją triangulacją, przez analogię do geodezyjnej metody wyznaczania położenia pewnego punktu przez obserwowanie go z dwóch innych punktów².

Za N. K. Denzinem (The research act) Konarzewski wyróżnia cztery rodzaje triangulacji: źródeł, badaczy, metod i teorii. Autor ten stwierdza, że: „Te odmiany triangulacji mogą współwystępować ze sobą. Jeśli chcemy poznać relacje współpracy i antagonizmu w klasie szkolnej, możemy wybrać kilka oddziałów z różnych szkół (źródła), zatrudnić dwóch badaczy (badacz), zaplanować obserwacje na przerwach oraz wywiady z uczniami (metoda), uzupełnić je wywiadami z nauczycielami (źródła), a zebrany materiał przeszukiwać pod kątem subiektywnych definicji współpracy i antagonizmu (interakcjonizm symboliczny) oraz społecznych metod podtrzymywania współpracy i antagonizmu (etnometodologia) (teoria)”³.

Analizy korzyści płynących w pedagogice ze stosowania badań empirycznych ilościowych i jakościowych oraz polemiki toczone między zwolennikami obu podejść nie powinny przesłaniać krytycznej refleksji nad wiarygodnością, rzetelnością uzyskiwanych wyników, precyzyjnie rzecz ujmując - nad stopniem zbliżenia się do tej podstawowej wartości, którą jest prawda. Oba rodzaje badań mają liczne usterki - w zastosowaniu do materii faktów, zjawisk i procesów wychowywania, kształcenia i sa-mokształtowania człowieka. Wymieńmy niektóre.

W badaniach empirycznych ilościowych, prowadzonych według wzoru modelu przyrodniczego, najcenniejszym sposobem gromadzenia da-

65

1

M. Guziuk, Podstawy metodologiczne prac promocyjnych (nauki spoleczno-peda-gogiczne), Olsztyn: Olsztyńska Szkoła Wyższa im. J. Rusieckiego 2004, s. 21.

2

   K. Konarzewski, dz. cyt., s. 33.

3

   Tamże.