64 (170)

wolności" — głosił genewski pedagog, na tym zamykając całą edukacją przyszłej towarzyszki życia Emila —• Zofii. .

Z chwilą przystąpienia Komisji Edukacji do dzieła reformy wychowania narodowego pojawiły się w przedstawionych jej projektach również uwagi na temat wychowania kobiet. I tak Franciszek Bieliński w swoich listach o Sposobie edukacji wysunął postulat, aby kobiety „równo z mężczyznami od młodości lat sposobicn nb były" ze wzglądu na ważne stanowisko, jakie zajmują w* społeczeństwie. Nadto żądał, aby edukacja ich. w całym kraju była Jednakowa. Wykazawszy w dobitny sposób wiekowe, karygodne zaniedbania, Bieliń-ski pokrótce naszkicował cel pensji żeńskich i plan edukacji dziewcząt, cozbzasem znalazło odzwierciedlenie w postulatach Komisji Edukacyjnej w tej dziedzinie. Trosce jej polecał zresztą nie tylko wychowanie na pensjach, ale i w domach prywatnych. Problemem tym interesował się również książę August Sułkowski., wysuwając w swym memoriale, czytanym na sesji listopadowej 1773 .r., plan organizacji szkół dla kobiet przy zgromadzeniu kanoniczek w Warszawie, Poznaniu, Wilnie i Krakowie o wcale szerokim zakresie nauk. Tę funkcję pragnął przekazać i innym klasztorom żeńskim, które ograniczywszy liczbę nowicjuszek uzyskałyby fundusze na ten cel. Sułkowski powrócił do tych planów pod koniec działalności Komisji, wysuwając dwukrotnie projekty założenia w Rydzynie szkoły dla młodych szlachcianek w wieku 8—18 lat pod protektoratem małżonki księcia. Część dziewcząt, pochodzących z ubogich domów, miała otrzymać wychowanie bezpłatne, łącznie z wyposażeniem w odzież i bieliznę, przy czym nauka i wychowanie owych panien „funduszowych", jak i zamożnych dziewcząt, byłoby Jednakowe, dostosowane do przepisów Komisji. Program obej-

mujący 3—4 lat nauki opiera) się głównie na przyswojeniu przez dziewczęta kilku Języków, wiadomości z historii I geografii oraz z przyrody w skromnym zakresie obok nauki tańca i robót ręcznych. Niestety, śmierć projektodawcy położyła kres Jego inicjatywie;.

OPIEKA KKN NAD PENSJAMI

Wysuwane projekty dalekie były od rozwiązania .'problemu w skali ogólnonarodowej. Wobec niemożności podjęcia szerszej akcji Komisja Edukacji ograniczyła się do najbardziej niepokojącej sprawy pensji prywatnych. W myśl tego poleciła Adamowi Czartoryskiemu na sesji w listopadzie 1774 r. przygotowanie przepisów określających prawa i obowiązki pensji klasztornych i prywatnych, znajdujących się w Warszawie, które „panny i kawalerów krwie szlacheckiej trzymają dla edukacji”, oddając mu zarazem całkowite zwierzchnictwo i opiekę nad szkolnictwem prywatnym w stolicy.

parę miesięcy później (marzec 1775) pojawiły się opracowane przez Czartoryskiego Przepisy Komisji Edukacji Narodowej Pensjonartom i Mistrzyniom dane, które dotyczyły wszystkich szkół prywatnych w Polsce, t wyłączeniem szkół klasztornych. Ogłoszone w języku polskim, francuskim oraz niemieckim objęły dwie grupy zagadnień: pierwsza dotyczyła administracji i organizacji, drugą poświęcono zagadnieniom dydaktyczno-•wychowawczym. Przepisy poddawały wszystkie pensje w kraju rygorowi Komisji, która udzielała zezwolenia na otwarcie zakładu szkolnego, kontrolowała kwalifikacje naukowe i wychowawcze pensjomistrzów i pensjo-mistrzyn- Liczbę wycjbgOgrailic/.ono do dziesięciu w Warszawiuana prowincji do dwunastu.

Najszerzej    kierunkiem wycho-