57 (228)

i    Mwr-m&i »    (yiWm TOSi^/łii^jiwwrł?' »Ve»» >#'

•-SBN 93MMH | $495-0. • I- WN PWN Xm

było już kilka masowych wymierali gatunków. Obecne masowe wymieranie jest szóstym (nie licząc pomniejszych) w ciągu ostatnich 600 min lat. Jednak obecne ma swoje specyficzne cechy (Ryszkicwicz 1996: 265, Weggett 1990: 60 61):

•    jest prawdopodobnie najszybsze, a jego dynamika ciągle wzrasta.

•    dotyczy praktycznie wszystkich typów organizmów,

•    wszystkie przypadki zidentyfikowania przyczyn wymierania wskazują na aktywność ludzką.

Obecne zagrożenie gatunków w skali globalnej przedstawia tabela 7.1. Rzeczywista wielkość zagrożenia dla poszczególnych grup mieści się między wskaźnikami podanymi w dwu ostatnich kolumnach tej tabeli.

Grożąca redukcja bogactwa gatunków może wynieść 50% w ciągu niecałych dwu stuleci, a w przypadku silnego efektu cieplarnianego nawet w ciągu kilkudziesięciu lal (Diamond 1996: 4S1-482).

Zagrożenie wymieraniem dotyczy nie tylko gatunków „dziko” żyjących, ale także odmian i ras hodowlanych. W Europie wyginęła już połowa ras zwierząt hodowlanych, na 145 istniejących rodzimych ras zagrożonych jest 115. W Trzecim Święcie na 770 ras zagrożonych jest 33% (początek lat 90. XX w.) (Concar 1992:16. Św iatowa strategia... 1986:32)

Wymieranie ocenia się nie tylko w kategoriach ewolucyjnych, czyli zniknięcia gatunku z powierzchni Ziemi, lecz także w kategoriach ekologicznych, tzn. w odniesieniu do określonych obszarów. Tabela 7.2 przedstawia zagrożenie wybranych grup systematycznych fauny i flory w wybranych krajach Europy i świata.

Tabela 7.2. Zagjtożcuic gatunków (w %) według wybranych grup SYStematycznych w wybranych krajach

na początku XXI w.

Państwo	Rośliny naczyniowe	Ssaki	Plukt	Ryby	Plaży	Gady
Stany Zjednoczone	3.3	15.9	8.4	4.4	9.8	9.5
Japonia	23.8	24	12.9	25.3	18.6	21.9
Australia	-	27	13	0,8	62?	13.3
Czechy	12.5	33,3	55,9	29.2	mo	90
Niemcy	26.8	41,8	29,2	31.3	78,0	61,9
Słowacja	30.3	22,2	14.4	24,1	38.5	44.4
Polska	11.2	15.7	14.5	14.5	33.3	-

Źródło: tJrhrono śrwfo*iiko 2006 (21W7: S14-5I6)

Najbardziej zagrożone wymieraniem są gatunki naprawdę rzadkie (występujące w niewielkich ilościach ze względu na biologię), siedliskowo i pokarmowo wyspecjalizowane, ekologicznie konserwatywne, zamieszkujące wyspy oraz zajmujące nietrwale lub silnie niszczone przez człowieka siedliska bagna, torfowiska, starodrzewia. Zanikanie i zagrożenie zwierząt wymarciem w bardzo dużym stopniu zależy też od ich pozycji w sieci pokarmowej. Z reguły bardziej zagrożeni są konsumenci wyższych rzędów (drapieżcy).

I, l*itY7)ń>'<> IJ )»-łu»rtłlT II Ki.-lm,-AV>iV>V.-iw .irA> '»«W,-v-r'.vAu    Wmir/nt 'l»:K

isbn W8.W41I-ij«5 n. i; i_JV wn pwm:»:«

7.2. Przykłady wymierania gatunków

Lista gatunków, które już wyginęły wskutek ludzkich działań, jest długa i zasmucająca. Od 1600 r. człowiek był przyczyną wymarcia 1600 gatunków (tylko wymarcia udokumentowane). Prawdopodobnie straty były większe, lecz dokładnej liczby straco nych gatunków nigdy nic poznamy (Barbault, Sastrapradja 1995: 193). Poniżej podano jedynie dwa przykłady wymię rań. Pierwszy z nich dotyczy gatunku niezwykle liczebnego, co mimo wszystko nie uchroniło go od /niknięcia z powierzchni Ziemi. Drugi natomiast lo przykład „masowości” wymierania.

Gołąb wędrowny. Gołąb wędrowny (Ectopistes tnigraiorius) (Wierzbicki 19,52: 150-153, The Passenger Pigeon... 2007) był mniejszy od naszych miejskich gołębi, bardziej smukły, miał ogon przypominający jaskółczy oraz ubarwienie od niebieskiego do szarawoniebieskiego. z elementami koloru winnego i metalicznej opalizacji. Ze względu na znakomite umiejętności ..lotnicze” zwany był „błękitnym meteorem*'. Zasiedlał olbrzymie obszary wschodniej i środkowej Ameryki Północnej. Zasadniczo był roślinożerny (głównie nasiona drzew leśnych: żołędzie, buczyna), choć często suplementem diety były owady i inne bezkręgowce. W jednym lęgu rocznic para wyprowadzała jedno pisklę, choć w roku obfitym w pokarm mogła odbyć 2-3 gniazdowania.

Najbardziej charakterystyczną cechą gołębia wędrownego była jego ogromna liczebność. Szacuje się ją (w momencie odkrycia Ameryki) na 3-5 mld. Obserwowano stada o szerokości 1 mili (mila = ok. 1609.3 m) i długości dziesiątek mil

Indianie od wieków polowali na gołębic i nic wyniszczali ich. Europejczycy zobaczyli je po raz pierwszy w 1534 r. Pierwsze doniesienia o polowaniach pochodzą z 1607 r. Na skalę przemysłową polowania zaczęły się jednak dopiero we wczesnych latach XIX w. W 1557 r. stwierdzono w Urzędzie Stanowym w Ohio. że nie ma podstaw do ochrony gołębia wędrownego. Pierwsze prawo chroniące gołębia wędrownego ustanowiono dopiero w 1897 r. w stanic Michigan, ale było już za późno - 22.03.1900 r. w Sargents w stanic Ohio został upolowany ostatni żyjący- na swobodzie przedstawiciel gatunku. Zdarzały się obserwacje gołębia wędrownego na wolności po tej dacie (np. Theodora Roosovelt, ornitolog i prezydent Stanów Zjednoczonych, obserwował ponoć niewielka grupkę tych gołębi jeszcze w 1907 r.), lecz one sporadycznie występowały. Dnia 1.09.1914 r. o godzinie 13 w ZOO w- Cincinnatti (Ohio) zmarła Marta ostatni przedstawiciel gatunku Fctopisiesmigratorius na Ziemi.

Przyczyny tak gwałtownego zaniku gatunku były następujące:

• masowe polow ania podczas przelotów, żerowania i lęgów. O skali tych polow ań niech świadczy informacja, żc w- 1578 r. (kiedy już populacja znacznie się skurczy ła) w ostatnim w ielkim gniuzdowńsku w Pctoskcy (Michigan) przez prawic 5 miesięcy zabijano codziennie ok. 50 tys. osobników. Cel polowań był różnorodny na mięso (mięso gołębi było często jedynym .jego rodzajem dla niewolników'), pierze, nawóz, paszę (głównie dla świń). Używano gołębi wędrownych także w celach „sportowych”-jako rzutki w klubach strzeleckich. Polowania odbywały sic nie tylko za pomocą broni palnej. ale także ścinania drzew z gniazdami, zrzucania gniazd, palenia siarki na terenach lęgowych, trucia zapraw ionym alkoholem ziarnem, zastawiania pułapek. Szczególnie okrutna była pułapka do łapania w sieci, w której przynętą był uwiązany ptak z zaszytymi powiekami, linie gołębic zlatywały się do niego ze względu na instynkt stadny, wpadały w sieci i wtedy „myśliwi” miażdżyli ich głowy;

Następnastrona ]    ——