68 (152)

źródło naprawy ojczyzny widział przede wszystkim w* właściwej edukacji kobiet* Dotąd w sprawie tej decyw duje często przypadek, rodzice bowiem nie myślą o tym, aby wychowywać córki na motki-obywatelki. W «-morf erze hołdowania modzie cudzoziemek i ej wy* rostają wśród społeczeństwa „krzewy egzotyczne’’,., która odbijają od otoczenia strojem, obyczajem, oba* Jątnością narodową, a nawet Jeżykiem. Do sfery obowiązków narodowych kobiet zaliczył autor kult mowy ojczystej, .powołując się na przykład innych krajów,* które kolor, smak I rozwój jeżyka zawdzięczały płci pięknej. Autor napiętnował rodziców, którzy lekceważą mowę polską, Jako „zdatną Jedynie do połajania gardę-rohianej" oraz potępił cudzoziemskich wychowawców, którzy lekceważą nasz kraj,; o czym miał sposobność

przekonać aie w czasie swej funkcji wizytatora pensji prywatnych. Poruszył równie* autor niepokojącą sprawę nauczycieli domowych wskazując na absolwentów szkól narodowych, którzy w pełni mogą sprostać temu ' zadaniu. Czartoryski licząc się z realnymi warunkami życia rozłożył przezornie obowiązek wychowywania córek na barki obojga rodziców, pragnąc, aby ojciec „pilnowaniem i radą” przestrzegał właściwego kierunku wychowa wesego.

■ List Czartoryskiego o edukacji kobiet był śmiałą krytyką dotychczasowego systemu wychowania, który dawał społeczeństwu „żony modne”, „pustomyślskie”, • „cudzoziemki w swoim własnym kraju” — i był. zarazem dopełnieniem jego pracy w Komisji Edukacji] Broszura, ujęta w popularną formę listu-rozprawy, miała dotrzeć do szerszych kół społeczeństwa szlacheckiego i uświadomić niepokojące zjawisko. Wypowiedziane tu poglądy, jakkolwiek kształtowane na dziełach pedagogów zachodnich, wskazują, że autor stanął na stanowisku narodowym, świadom przemian społecznych i roli, jaką odegrały kobiety w życiu Polski. Silni* zaakcentowany pierwiastek patriotyzmu i obywatelstwa jest znamienny dla warunków życia naszego kraju, IrOglądoni Czartoryskiego wtórował głos,Stanisławy Staszica, W swoich Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego (1785} napiętnował współczesne „niewolnictwo” kobiet, oderwanie ich od oświaty, blichtr i płochość mody oraz żądał od Komisji Edukacyjnej, aby zajęła się wychowaniem przyszłych matek „najpierwszych obywateli kraju”, którzy będą kiedyś decydowali o jego losach.

Głos Staszica nie był odosobniony. Podjął ten temat Kołłątaj w r. 1788 w Listach Anonima, atakując próżność i lekkomyślność kobiet oraz żądając od Komisji ścisłego dozoru nad pensjami. Bystry obserwator i polityk dostrzegł w sprawie edukacji kobiet problem ogólnopańst wo wy.

Niepokój publicystów znalazł odzew u autorów ko-' medij [..powieści, .którzy w tej formie podjęli swoistą dyskusję na aktualne tematy pedagogiczne. Jednym z nich był i autor Listów Doświadczyńshiego, próbujący pióra na polu komedii, adaptowanych z literatury tran-cuskiej, w których dotykał również problemów wychowawczych. Przez jego sztuki teatralne modłą czarno-białej charakterystyki przewija się cała galeria pań Trzepałtowskich, Sen ty men ciek ich, Sobąnudzkich, które autor wyszydza za ich płytkość, obcość narodową, .9 przeciwstawia im wzorowe kobiety, które rozczytują się w dziejach ojczystych i zapełniają sobie czas pożyteczną pracą.

Do walki o poziom edukacji Kobiet stanął również autor Modnej żony, rysując w Panu Podstolim typ prawdziwej Polki. Nowoczesny pogląd Krasickiego, zawarty także w innych pismach, wyraził się w przyznaniu edukacji dziewcząt dość szerokiego zakresu wiedzy