69 (150)

2 dziedziny historii, retoryki, geografii, rachunków; 1 przede wszystkim jednak położył nacisk na naukę za- ] sad wiary i moralności oraz na użyteczne w życiu co- j dziennym przedmioty, naukę „talentów” uważając je- ] dynie za przyjemny dodatek do edukacji./W wyposażę- 1 niu umysłowym kobiet upatrywał biskup warmiński zgodnie z założeniami Komisji Edukacji czynnik pod- I noszący wartość zajęć i roli kobiety, która tym lepiej 1 potrafi spełniać swe powinności „im lepiej od młodych 1 lat swój rozum wydoskonali czytaniem ksiąg takich, w których Boga, świat i siebie poznać może”. Co więcej, -3 głosił przewidująco, że dzięki odpowiedniemu wychowaniu kobiety mogą zdobyć wysoką biegłość „w naukach; kunsztach”, mogą być „zaszczytem swego wieku” j {Pan Podsióli II).

ffjo tej samej rodziny utworów należy Pani Podcza- -szyna M. D. Krajewskiego (1786), będąca echem dów biskupa warmińskiego. Sytuacja rodzinna Pod-czaszyny, jej zaradność gospodarcza mimo wdo\vicń-g| stwa jest dowodem, że odpowiednio wychowano kobieta potrafi samodzielnie sprostać zadaniom żyda. .l oko pani majątku wzorowo kieruje gospodarką i dba o wy'.•ho-wanie dzieci, jest dobrą obywatelką kraju. ^!\V obrazi® Krajewskiego widoczny jest kiełkujący w tym ciaflflH ruch emancypacyjny kobiet. Autor dotknął również;: Ą tego zagadnienia w opowiadaniu o dziejach Wojciecha Zdarzyńskiego (1785), w którym modnej wówczas edukacji przeciwstawia pełne mądrości, oparto o prawa i natury wychowanie w utopijnym kraju Sielan. Bystry ’ obserwator życia zainteresowany zagadnieniami pędu* « gogicznymi sięgnął nawet po broń parodii, aby przy .!•-) pomocy wyśmiać modną edukację dziewcząt. Oto młoda Podolanka w powieści pod tym tytułem dostawszy *1® j pod opiekę madame ęfentilamour, która okazału się później złodziejką i awanturnicą, uczy się Jedyni® |

„kłaniać, posuwać nogi, poglądać z oka z przymileniem, wzdychać w zamyśleniu, uśmiechać się wdzięcznie, zwijać i rozwijać wachlarz i z nim całą konwersację odprawiać”, bo najpierwsze staranie kobiet — w myśl założeń jej wychowawczyni — jest umieć żyć w wielkim święcie, wykazać „dobry gust w ekwipażach, strojach, umieć bawić siebie i liczną kompanię”, podobać się płci jngskiej.

fPodjął ten temat również biskup Józef Kossakowski, reprezentant nurtu konserwatywnego, w powieści: Ksiądz Pleban (1785). Jest on zwolennikiem wychowania klasztornego, jedynie mogącego ugruntować młode panny w cnocie. Wartością tej powieści z punktu widzenia pedagogicznego jest zwrócenie uwagi na konieczność kształcenia ..krajowych” nauczycielek. [Warto jeszcze przypomnieć szereg utworów dramatycznych. które dotykały tego problemu. Autorowie ich Franciszek Zahłodd. J. U. Niemcewicz, związani t Komisją Edukacyjną i zarazem z ogniskiem puławskim Czartoryskich, podjęli walkę o te same ideały. Prtewijj aią w nich przede wszystkim motyw krytyki hołdowania modzie francuskiej i piętnowania pogardy dla mowy ojczystej.

Wszystkie te utwory prezentują styl wychowania kobiet w duchu umiarkowanych poglądów Fćnelona, I korektą na rzecz warunków polskich. Miał także w Polsce swoich przedstawicieli system edukacji Rous-tNu'a, w związku z czym rozwinęła się gorąca polemika. zapoczątkowana przez Krajewskiego we wspomnianej powieści Podolanka wychowana w stanie natury, tyde i przypadki opisująca (1784). W odpowiedzi pojawiły sir listy Podolanki do przyjaciółki, Paryżanki do Podolanki, Sandomierzonki do Podolanki itd„ rozważające problem naturalnego wychowania kobiet w myśl wskazań autora Emila. Świadczą one, jak żywym było

143