Re exposure of DSC03254

BSTOUOCtAFiA. W epoce archaiczną) świadomość historyczną Greków km^ Uw»dy przede wszystkim epopeje Homera, to z nich bowiem czerpali oni o przeszłości Dopiero pod koniec VI w. pojawili się pisarze, którzy podjęli ml inaego, nil czynili to poeci epiccy, uporządkowania mitów dotyczących pną^ d Najwybitniejszym z nich był Hekatajos z Miletu CVI/V w.), autor geowioM bohaterów mitycznych i przewodnika po znanym Grekom świecie. Wtórem słuch filozofów Hekatąjoe i jego następcy pisali prozą. Juk w starożytności historii* nazywano jednak Herodota; jego dzieło szczęśliwie zachowało «k ą ■swych czasów i może być przedmiotem analizy.

Herod ot urodził się w Halikamasie w rodzinie arystokratycznej npn^ maco przed 480 r. Wiele w swoim Życiu podróżował. Był w Egipcie, Penię, Babilonie oraz w (Mdi nad Morzem Czarnym, kilka lat spędził w Atenach rjąda nych przez Perykiesa Pod koniec tyda osiadł w południowąj Italii, w nowonfc-kornej ateńskiej kolonii Thuriąj, zmarł prawdopodobnie między 481 a 415 _r Podczas pobytu w Atenach Herodot zaprezentował pierwsze fragmenty nę dzieła poświęconego dziejom konfliktu grecko-perskiego, które znamy pod tytułem Dzitje igr. Historiai), tytuł utworu jak i podział na dziewięć ksiąg otnf^. nych imionami Muz pochodzi z epoki hellenistyczną).

Celem Herodota było przedstawienie dziejów zmagali Greków z Persami przy okazji stara się en opowiedzieć wszystko, co wydąje się mu pomocne w mamieniu przyczyn odwiecznego antagonizmu między Wschodem a Zachodem. W*, le miejsca w dziele Ilerodota ząjroąje opis formowania się państwa perskiego; omawiąjąc perskie podboje przedstawia on dzieje państw zdobywanych pna Perzów Lidii, Medii, Babilonii i Egiptu, zaś wyprawa Dariusza przeciwko Scytom jest pretekstem do ząjęcaa się przeszłością tego ludu. Opisuje też szczegćk wo konflikty Greków z Azji Mniejszej z państwem perskim.

Zainteresowania Herodota aą bardzo szerokie, późniejsi historycy greccy nie odznaczali się juk podobną dociekliwością w poznawaniu historii, uderzeń i oby cząjów innych ludów. Tworząc swoje dzido Herodot potrzebne informacje zdobywa) w trakcie częstych podróży, kiedy to rozmawiał z ludźmi znającymi przeszłość i miejscowe ebycsąje. Właśnie to .dowiadywanie się* określił Herodot terminem .historia', który pojawia się w pierwszym zdaniu jego dzieła: .Herodot z Halika mas u przedstawia tu wyniki swych badań [gr. historiai), żeby ani dzieje tjkWtla z Wlotem czasu nie zatarły się w pamięci, ani wielkie i podziwu godne dzieła, jakich bądź Hellenowie, bądź barbarzyńcy dokonali, nie przebrzmiały ba echo, między innymi szcaegółnin wyjaśniając, dlaczego oni nawzajem z robą wojowali* (don. & Hammer).

Nowy typ relacji historycznej stworzył Aieńczyk Tukidydes. Urodził są <* prawdopodobnie przed 454 r., a zmarł niedługo po 400 r., wywodził się z rodzin? arystokratycznej 1 odebrał staranne wykształcenie będąc uczniem soflztó* Uczestniczył czynnie w tyciu politycznym Aten, pełnił urząd stratega w 424 r Ma aa dópnsrrranfz do zajęcia Amflpolia przez wojska spartańskiego wodo Brasydasa został skazany na dwadzieścia lat wygnania, podczas którego rap cząt zapewne redagowanie swojej Wojny peloponeskutj. Z niąjasnych dla on paagyzzyn ni* dokończył dzieła i jego relacja kończy się na 411 r.

Tukidydesa w przeciwieństwie do Herodota nie interesowała geografia i etnografia. Nie ma a niego opisów wierzeń i obycząjów, a bohaterowie jego historii rzadko odwołują się do bogów. Tukidydes koncentruje się wyłącznie na przebiegu konfliktu, który relacjonuje rok po roku; jego głównym celem jest najbardziej wierne przedstawienie wydarzeń, a to jest możliwe tylko w odniesienia do zdarzeń współczesnych, które przede wszystkim zaprzątają uwagę historyka. Jedynie w pierwszą) księdze (podział na księgi pochodzi z epoki hellenistycznej) odchodzi on od tego schematu, przedstawia w niej bowiem dżtąje świata greckiego do wybuchu wojny i analizuje przyczyny, które doprowadziły do tak dramatycznego starcia Aten ze Spartą.

Charakterystycznym elementem historii Tukidydesa są mowy wygłaszane przez rótne postacie. Mowy te są w dużej części hipotetycznymi rekonstrukcjami; sam autor przyznąje, te nie przytacza ich w brzmieniu dosłownym, interesuje go bowiem nie tyle to, co zostało powiedziane w rzeczywistości, ale przede wszystkim, co konkretna osoba w danych okolicznościach powinna powiedzieć. Mowy te pozwaląją Tykidydesowi wyłożyć racje stron i wytłumaczyć przyczyny takiego, a nie innego postępowania polityków. Tukidydes pisał swcye dzieło z myślą o przyszłych politykach, którzy dzięki znąjomości minionych zdarzeń będą wiedzieli, jak później postąpić w podobnej sytuacji: .wystarczy mi, jeśli uznają je ta pożyteczne ci, którzy będą chcieli poznać dokładnie przeszłość i wyrobić sobie sąd o takich samych lub podobnych wydarzeniach, jakie zgodnie ze zwykłą kolęją spraw ludzkich mogą ząjść w przyszłości. Dzido moje jest bowiem dorobkiem o nieprzemijającej wartości, a nie utworem dla chwilowego popisu* (dum. K. Ku-maniacki).

Kontynuatorem Tukidydesa był inny Ateńczyk, Ksenofont. Urodzony około 430 r., zmarł nieco po 355 r. Uważał się za ucznia Sokratesa i, podobnie jak jego mistrz, nie był entuzjastą demokracji. Po przywróceniu rządów demokratycznych w 403 r. opuścił Ateny i zaciągnął się do armii Cyrusa Młodszego. Brał odział w bitwie pod Kunaksą, a po śmierci Cyrusa i zdradzieckim wymordowania greckich dowódców wraz z innymi młodszymi oficerami stand na czele Dziesięciu tysięcy greckich żołnierzy. Następnie przez jakiś czas walczył u boku spartańskiego króla Agesilaosa, za co Ateńczycy skazali go na wygnanie. Osiadł w otrzymanym od Spartan mąjątku w pobliżu Olimpii.

Jedynie niewielką część dorobku literackiego Kaenofonta stanowią prace, które obecnie można by zakwalifikować jako historyczne (precyzyjniejsze byłoby określenie historyczno-poli tyczne). Należą do nich np. Wyprawa Cyrusa, opowiadanie o odwrocie Dziesięciu tysięcy, i Cyropedia, czyli Wychowanie Cyrusa, traktat poświęcony osobie Cyrusa Wielkiego, założyciela państwa perskiego, oraz Ustrój polityczny Sporty, będący pochwałą instytucji ustrojowych i praw spartańskich.

Głównym dziełem historycznym Kaenofonta jest jednak Historia grecka. Składa się ono z dwóch odrębnych części. Pierwsze dwie księgi dotyczą wydarzeń * lat 411-404 i stanowią kontynuację dzieła Tukidydesa, natomiast pozostała część historii (księgi III—VII) poświęcona jest dziejom Grecji w latach 403-362, do bitwy pod Mantineją.

349