6

1.1. SKŁADNIKI KOMOREK

Komórka - podstawowa forma organizacji materii żywej; podstawowy element strukturalny i czynnościowy organizmów. Może stanowić samodzielny organizm. U eukariontów w komórkach wystę. puje jądro (nukleus), u prokariontów natomiast występuje nukleoid nieoddzielony od reszty cytopla-zmy błoną komórkową.

Procentowy udział pierwiastków w budowie komórki

Makroelementy - pierwiastki niezbędne do życia, mające największy udział w budowie organizmu (powyżej 0,01% suchej masy każdy; łącznie ponad 99% całkowitej masy organizmu). Sześć spośród nich uczestniczy w budowie większości związków organicznych. Są to tzw. pierwiastki biogenne: C, H, O, N, S, P. Mikroelementy - pierwiastki, których udział w budowie organizmu jest nieznaczny (poniżej 0,01% suchej masy organizmów), czasem wręcz śladowy, ale są one nieodzowne.

Mikroelementy - najważniejsze funkcje, źródła oraz skutki niedoboru w organizmie

Pierwia stek	Funkcje w organizmie	Główne źródła	Skutki niedoboru
			u zwierząt i człowieka	u roślin
Żelazo (Fe)	wchodzi w skład enzymów biorących udział w procesie oddychania komórkowego, cytochromów oraz hemoglobiny, mioglobiny; katalizator syntezy chlorofilu	wątroba, ryby, mięso, jajka, owoce, warzywa liściaste	niedokrwistość (anemia), osłabienie, bóle głowy, arytmia serca, zaburzenia oddychania	chloroza młodych li-ści, zakłócenie przebiegu oddychania i fotosyntezy
Jod (J)	składnik m.in. hormonu ty-roksyny i trójjodołyroniny	wodorosty, owoce morza, sól jodowana, wdychane powietrze nadmorskie	niedoczynność tarczycy (wole, ociężałość, zwolnienie przemiany materii, otyłość), u dzieci - niedorozwój fizyczny i umysłowy	nie są znane
Fluor (F)	składnik kości i szkliwa zębów, chroni przed próchnicą	ryby, wątroba, woda wodociągowa, herbata, pasty do zębów	próchnica, ubytki zębów	nie są znane
Miedź (Cu)	składnik wielu enzymów, bierze udział w wytwarzaniu hemoglobiny	wątroba, jajka, fasola, ostrygi, orzechy, nasiona, grzyby, kakao	deficyty występują rzadko	bielenie i zasychanie wierzchołkó'-młodych liści
Cynk (Zn)	składnik wielu enzymów, bierze udział w trawieniu białek, niezbędny do funkcjonowania układu odpornościowego, konieczny do syntezy związków regulujących wzrost i rozwój roślin, składnik insuliny	jogurty, produkty zbożowe, ostrygi, czerwone mięso, orzechy ziemne, nasiona słonecznika	utrata łaknienia, pogorszenie wzrostu i rozwoju, powolne gojenie się ran, łamliwość włosów i paznokci, choroby skóry, zaburzenia rozwoju i czynności gonad, oczu, skóry, kości	chloroza i karlenia liści
Kobalt (Co)	składnik witaminy B12 niezbędnej do wytwarzania czerwonych krwinek	mięso, nabiał	anemia	zahamowanie F^1-' cesu wiązania ce°^!!-przez motylkowe

Makroelementy - najważniejsze funkcje, źródła oraz skutki niedoboru w organizmie

Pierwia stek	Funkcje w organizmie		Niektóre skutki niedoboru
		Główne źródła	u zwierząt i człowieka	u roślin
Węgiel (C)“, Hen (O)*, wodór (H)'	podstawowe składniki prawie wszystkich związków organicznych	wszystkie produkty pokarmowe	niedobór masy ciała, zahamowanie procesów życiowych	nie są znane
Azot (N) *	składnik białek, kwasów nukleinowych, witamin, barwników, hormonów wzrostowych roślin, alkaloidów, niektórych koenzymów i przenośników energii	produkty białkowe roślinne i zwierzęce	zahamowanie, upośledzenie procesów życiowych	zahamowanie wzrostu części nadziemnych i podziemnych, krótkie i cienkie pędy, liście małe, przedwcześnie zrzucane, zamieranie pąków bocznych
Fosfor (P)*	składnik' budulcowy kości i zębów, składnik ATP i kwasów nukleinowych, niektórych białek	mleko, sery, mięso czerwone, drób, ryby, owoce morza, orzechy, nasiona, pełne ziarna zbóż	niedobór występuje bardzo rzadko	jak dla azotu; liście: matowe, ciemne, nie-bieskozielone, brązowe, matowe plamy, uschnięte brzegi
Siarko (S) *	składnik aminokwasów, a zatem białek (budulcowych, enzymów i hormonów), CoA	mięso, sery, ryby, groch, fasola, bób, soja, papryka, cebula, czosnek	niedobór nie jest znany	występują rzadko
Wapń (Ca)	składnik budulcowy kości i zębów, niezbędny dla funkcjonowania układu nerwowego, mięśni, czynnik krzepnięcia krwi	mleko i produkty mleczne, sardynki, warzywa zielono-listne, sezam (nasiona)	słabość mięśni, słabe i łamliwe kości, osteoporoza, ubytki zębów	rozkład błon pla-zmatycznych, nieprawidłowy wzrost i martwica organów roślinnych
Magnez (Mg)	składnik kości i zębów, mięśni, wchodzi w skład chlorofilu	rośliny, głównie zielonolistne	apatia, słabość, skurcze i drżenie mięśni, konwulsje	więdnięcie, chloroza liści, zahamowanie fotosyntezy
Sód (Na)	kontrola równowagi wodno--elektrolitowej orga- nizmu, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania mięśni i nerwów, utrzymuje prawidłowe ciśnienie osmotyczne krwi	sól kuchenna, ryby morskie, owoce morza, przetwory mięsne	niskie ciśnienie krwi, odwodnienie, skurcze mięśni, zanik różnicy potencjałów i utrata pobudliwości komórek	zanik różnicy potencjałów i utrata pobudliwości komórek
^potos (K)	jak sód	awokado, świeże i suszone owoce, nasiona, orzechy, banany, cytrusy, ziemniaki, nasiona roślin strączkowych	apatia, słabość, stany splątania, nadmierne pragnienie, zakłócenie czynności serca, paraliż	chloroza liści, zwiędły pokrój rośliny, zahamowanie wzrostu korzenia i pędu, martwica organów
Chlor (C|)	utrzymuje równowagę jonową organizmu, HCI - aktywuje enzymy trawienne w żołądku, ułatwia uwalnianie CO, z erytrocytów, czynnik katalityczny przy fotolizie wody w czasie fotosyntezy	sól, ryby morskie, owoce morza	zaburzenia trawienia, zaburzony przebieg procesu oddychania komórkowego	zakłócenie przebiegu fotosyntezy i oddychania komórkowego

^{6 w}'°5jjki biogenne