6

70

optymalnej, której jednym z istotnych elementów jest dobrze pojęta „szkoła życia’’¹, można na to pytanie dać odpowiedź pozytywną. Taka bowiem — zawierająca konieczne i rozsądne ograniczenia — opieka staje się między innymi jednym z czynników odporności na udaremnienia i ograniczenia potrzeb².

9.5. Funkcja usamodzielniająca

[Każda normalna działalność opiekuńcza, w której podopieczni posiadają wszelkie dyspozycje do stopniowego przezwyciężania swego stanu niezdolności do samodzielnego zaspokajania i regulowania określonych potrzeb, prowadzi do ich uniezależnienia się od Jej^ppieki, do usamodzielnieni^ życiowego^ To doniosle^naśtępśtwo stanowi swoiste zaprzeczenie „ubezwłasnowolniającego”

—    jak pisała H. Radlińska — charakteru opieki, z którą wiąże się uzależnienie podrzędne podopiecznego od jego opiekuna. Następstwo to jest niewątpliwie jedną z najbardziej pierwotnych i zbawiennych funkcji opieki. Stąd też jej pozytywne urzeczywistnianie się wychodzi naprzeciw powszechnym oczekiwaniom i postulatom w tym zakresie. Równolegle występujący, nierzadko w rzeczywistości niekorzystny pod tym względem, przebieg opieki może powodować opóźnienie oraz mniejszą lub większą ograniczoność w usamodzielnianiu się podopiecznych, a w skrajnych przypadkach jego daleko idące zahamowanie. Wszelako te niekorzystne dla rozwoju implikacje mają w ostatecznym rachunku raczej charakter marginalny i nie podważają w istotnym stopniu nieprzerwanego od zarania opieki spełniania się tej funkcji w ogóle, w jej zdecydowanie pozytywnym znaczeniu^Można ją rozpatrywać w trzech powiązanych integralnie płaszczyznach, wja/ech grupach skutków:

—    postępującej redukcji potrzeb ponad podmiotowych, aż do granic odpowiadających — w określonych warunkach społecznych — względnie pełnej dojrzałości i samodzielności życiowej,

—    osiągania takiego poziomu rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, który umożliwia względnie samodzielne i niezależne funkcjonowanie w społeczeństwie,

—    wykształcenia umiejętności i sprawności w zakresie samodzielnego zaspokajania i regulowania swoich potrzeb (umiejętności samoobsługowych)^

.Potrzeby ponad podmiotowe są —jak to wynika z ogólnej definicji opieki

—    absolutnymi wyznacznikami roli podopiecznego i działalności opiekuńczej.

Stąd icb redukcja staje się równoznaczną z osiąganiem stanu samodzielności i niezależności oraz zanikiem opieki. Jednakże redukcja la'nie jest z reguły całkowita, a zanik opieki zupełny; przy czym proces ten dokonuje się najczęściej stopniowo i powolnie. Jej granice nie są stałe i zależą od wielu czynników. Zawsze jednak w danych warunkach muszą osiągnąć taki poziom i zakr es, aby podopieczny mógł sprostać wymaganiom samodzielności życiowej.

Zaspokajanie potrzeb warunkuje rozwój podopiecznych będący procesem wielostronnym, złożonym. Najbardziej dostrzegalny i najczęściej kojarzony z opieką jest rozwój fizyczny. Na jego podłożu i równolegle z nim dokonuje się rozwój psychiczny, w zakresie którego wyróżnia się przede wszystkim sferę intelektualną i emocjonalną. W rozwoju tej ostatniej właściwa opieka odgrywa szczególną i niezastąpioną rolę^Dalszym następstwem opieki jest rozwój spolc_-_ czny. prowadzący do..u.ks.ztaltQwańia".śię.pożądanego stosunku do innych ludzi, społeczeństwa, oraz dorastania do pełnienia wlćloriaTći<:ir76H''2a<lan społecznych. W sumie osiągnięcie w. tych zakresach odpowiedniego poziomu doprowadza podopiecznych stopniowo do samodzielności i nieżależnóści 'życiowej"7

W rozwojowym procesie opiekuńczym czynny współudział podopiecznych w zaspokajaniu ich potrzeb jest w większej lub mniejszej mierze zjawiskiem dość powszechnym. Prowadzi sukcesywnie do wykształcenia odpowiednio do tych potrzeb wielorakich umiejętności i sprawności samoobsługowych, stanowiących jeden z ważnych kryteriów i składników samodzielności i niezależności życiowej. Kształtowane dyspozycje instrumentalne warunkują właściwy, pomyślny przebieg codziennego życia jednostki i są niezbędne dla udzielania opieki i pomocy zależnym od niej innym ludziom. Wskazuje to między innymi na konieczność pełnego wykorzystania możliwości czynnego współudziału podopiecznych w opiece nad nimi, prowadzącego do oczekiwanego spełniania się tej funkcji.

9.6. Funkcja socjalizacyjna

Każdy ludzki układ opiekuńczy (rodzina, placówka opiekuńcza) funkcjonuje współcześnie nie w odosobnieniu i pełnej autonomii, lecz w określonym, paj części ej zagęszczonym środowisku społeczno-kulturowym, w wielorakich zależnościach od niego,"kształtujących treści, formy i zakresy jego działalności. Przede wszystkim czerpie on z tego środowiska (w normalnych przypadkach) odpowiednie zasilanie, jesJLprzez nię w pewnym zakresie i stopniu ciągle

jj.o.b u d z a n y__i r e g u 1 o w a n y, a środowisko to staje się odbiorcą

bieżących i finalnych efektów jego działalności. Stąd też sprawowanie opieki w jej określonym kształcie, w ciągu dłuższego czasu powoduje wytworzenie się u podopiecznych szeregu ważnych, ze względu na innych ludzi, społeczeństwo

1

’ Zagadnienie to zostało omówione szerzej w rozdziale „Zasady opieki wychowawczej...”.

2

Bliższe wyjaśnienia na len lemat w podrozdziale „Frustracja potrzeb jako szczególny problem opieki”.