6 (833)

m nimi również nr 119). Żatem 1/6 tylko ogólnej liczby dokumentów można by przypisać pochodzenie kancelaryjne. Procent kancelaryj-ności wynosiłby więc zaledwie 16,7 wobec 27,8% dokumentów spisanych przez odbiorcę, co świadczyłoby o słabo zorganizowanej kancelarii. Jednakże i tym razem nie przywiązujemy większej wagi do osiągniętych przez nas cyfr³⁰), przypuszczamy zresztą, że procent kancelaryjności dokumentów dwunastowiecznych był jeszcze niższy. Możemy to śmiało przypuścić na podstawie stałego wzrostu procentu kancelaryjności dokumentów wystawianych przez książąt wielkopolskich w ciągu XIII w. Opieramy się tu na cyfrach podanych przez prof. M., jakkolwiek wymagałyby one niejednokrotnie poważnego sprostowania³⁷. Cofając się od końca XIII w. wstecz zauważyć

⁵⁶ Zebrany przez autora materiał źródłowy jest nie tylko stanowczo za szczupły, ale i częściowo niepewny. Ani jednemu z dokumentów jak to już wyżej zaznaczyliśmy nie możemy z całą pewnością przypisać kancelaryjności; rękę odbiorcy wykazują z całą pewnością trzy dokumenty nr 74, 78, 87, i z wielkim prawdopodobieństwem nr 62, nie tak już pewną jest ręka odbiorcy w nr 14, który należało by może w rozważaniach nad kancelaryj-nością dokumentów XII wieku pominąć ze względu na niepewną datę (mógł być wystawiony w XI wieku), wśród dokumentów przypisanych przez autora nieznanej osobie, kilka budzi wątpliwości co do autentyczności. Jedynie więc przy trzech ewentualnie czterech dokumentach można stwierdzić z całą pewnością rękę odbiorcy, wszelkie pozostałe dokumenty, wobec braku dostatecznych dowodów, przemawiający cii za ich pochodzeniem od wystawcy czy też odbiorcy przypisać się powinno osobie trzeciej, w jednym tylko wypadku znanej (nr 118). Zauważymy, że nawet wynik osiągnięty przez autora nie pozwala na wysunięcie twierdzenia, „iż kancelaria książęca polska w XII wieku stała na dość wysokim stopniu rozwoju", skoro przyjęty przez niego wysoki procent dokumentów przypisany trzeciej ręce (55,6%) spotyka się wyłącznie w kancelariach słabo , rozwiniętych zob. Semkowicz W., op. cif, 374 oraz Red lich O., Die Privaturkunden des Mittelalters 128.

⁰⁷ Prof. M. (Zarys 156) podaje dla kancelarii Odonicza 26,4%, a dla kancelarii Przemyśla II 64,3% (Ibidem, 177). Podany przez autora procent kancelaryjności dla dokumentów Przemyśla I i Bolesława Pobożnego .Zarys 168) w wysokości 85,4 jest wynikiem popełnionej przez niego pomyłki, ponieważ określił on ogólną liczbę dokumentów — cytowanych wyżej książąt — na 96 (str. 165), gdy tymczasem jest ich 160: KDW I nr 224, 231-233, 235-238, 240, 242, 243, 245, 248, 251-256, 258, 260-264, 269, 271, 272, 277, 278, 281-288,. 291-293, 295, 296, 299-303, 305-311, 313, 315, 316, 320-322, 324, 325, 329-331, 333, 335-338, 340, 344, 346, 347, 350-355, 357, 359, 360^ 363, 364, 366-369, 371-379, 381-384, 387, 389-397, 399-401, 404, 408, 411-413, 415, 416, 418-421, 424, 427, 430, 432-437, 440, 441, 443, 444, 446-448, 450, 460, 465, 466, 471, 476, 602, 603, 605,. 606, 60S, 614, Maleczyński K., Kilka nieznanych dokumentów, Kwart. Hist. XL 192 nr 1, 193 nr 2, 194 nr 4

możemy stałe zmniejszanie się procentu kancelaryjności dokumentów, stąd też nie bez uzasadnienia możemy postawić twierdzenie, że im dalej wstecz, tym mniejszy spotykamy procent dokumentów które wyszły w części czy w całości z kancelarii wystawcy. Stopień więc kancelaryjności dokumentów XII w. nie mógł być wyższy, ale przeciwnie musiał być dużo niższy od stopnia kancelaryjności doku-

oraz Ulanowski B., Dokumenty kujawskie 352 nr 5 i 354 nr 6. W liczbie tej uwzględniliśmy dokument Jadwigi, wdowy po Odoniczu wydany wspólnie z Przemysłem I i Bolesławem Pobożnym — KDW I nr 233 oraz wszystkie falsyfikaty, wychodząc z założenia, iż mogły się one oprzeć na dokumentach autentycznych, które się do naszych czasów nie zachowały, wyłączając jednak z nich następujące numery: 249, 297, 334 i 600, co do nieautentyczności tych dokumentów zob. przypis nr 28a i Matuszewski J., Immunitet ekonomiczny w dobrach kościoła. Prace Kom. Hist. Pozn. Tow. Przyj. Nauk X, 359 przyp. 8 i 381 przyp. 3, których wzory są częściowo znane, częściowo zaś nieautentyczne. Dokument nr 249 nie ma nic wspólnego z XIII wiekiem. pomijając datę poza osobą wystawcy, listą świadków i formułą skrypcyjną, zapożyczonymi z autentycznego dokumentu Bolesława Pobożnego, KDW I nr 240 (świadkowie występują tak w autentyku jak i w falsyfikacie w tej samej kolejności, w tym ostatnim dodano nadto jako świadka Piotra, rzekomo sędziego kaliskiego, oraz zniekształcono imiona ostatnich trzech świadków, zob. KDW III 776; w formule slcryp-cyjnej zamiast Konrada wstawiono Jana, który podobnie jak i wyżej wzmiakowany Piotr nigdzie więcej w źródłach nie występuje). Dokument 297 ma listę świadków i część arengi zaczerpniętą z dok. nr 372. Dokument nr 334 oparty jest na dok. nr 367, a dokument nr 600 na dokumencie nr 331. Pominęliśmy również dokument nr 289 identyczny z nr 331 i nr 610 identyczny z nr 437. Nie uwzględniliśmy także dokumentów wydanym przez Bolesława Pobożnego wspólnie z Przemysłem II (nr 451, 473). Wykreślenie z listy dokumentów Przemyśla I i Bolesława Pob. takiej, a nie innej ilości dokumentów może być naturalnie przedmiotem dyskusji. Zagadnienie to wymagałoby zresztą dokładnych studiów nad autentycznością poszczególnych dokumentów. W każdym bądź razie przypuszczać można, że podana przez nas ilość zachowanych dokumentów synów Odonicza, jeżeli nie całkiem, to przynajmniej w przybliżeniu odpowiada prawdzie. Autor przypisuje kancelaryjność 82 dokumentom Przemyśla I i Bolesławą Pobożnego. Faktycznie jednak chodzi tu o 81 dokumentów, ponieważ prof. M. liczy dwukrotnie dok. nr 258 (Zarys 168 przyp. 105). Z liczby tej skreślić należy z wyżej wymienionych przyczyn nr 297. Otrzymamy w ten sposób (przyjmując wyniki autora) 83 dokumentów kancelaryjnych na ogólną ilość 160, co stanowi dokładnie 50%. Szczegółowe badania wprowadziłyby tu niewątpliwie cały szereg poprawek, gdyż wśród dokumentów wykazanych przez autora jako kancelaryjne istnieją takie, za których kancelaryjnością nic nie przemawia (np. ilj- 372). z drugiej zaś strony autor pominął szereg dokumentów w cześcj