70

wwy> Kasza

Tabela 331 Średni cna retencji wody w wybranych rblornikaeh Po/skl Pałndmawęj (Bocka, im Wodniak 3003, 3007)

I Zbiornik	Retencja (dni)	Zbiornik	Retencja (dni)
I Goczałkowice	190	Trtana	60
I Czorsztyn	III	Wisła Czarne	26-40
I Dobczyce	107	Rożnów	33
1 Kozłowa Góra	72*	Porąbka_	30

^,ł wf Jagusi* i kanały (200))« wiclofc.ni hvtlłołoinv/n>m IW5-IW około 7Ł.5 dat

Czas retencji wody Sianowi tak Ze kryterium podziału zbiorników retencyjnych z uwagi na czas przepływu wody przez taki zbiornik. Poniższa klasyfikacja oparta o tę miarę jest bardziej szczegółowa w porównaniu z poprzednią, gdyż wyróżnia więcej kategorii zbiorników wolno wymieniających wodę (Dojlido 1995):

-    zbiorniki bardzo szybko przepływowe - czat retencji poniżej 36 dni;

• zbiorniki silnie przepły wowe    -37- 110 dni;

-    zbiorniki średnio przepływowe - 181 365 dni;

zbiorniki słabo przepływowe    - powyżej 365 dni.

W /biernikach o wydłużonym czasie przepływu wody. zmiany jakości wody w stosunku do rzeki są zwykle większe

W zbiornikach usytuowanych na rzekach dochodzi do ciągłych wahań poziomu wody, które są wywoływane zmianami objętości magazynowanej wody. Wynikają one zc wzajemnych zależności pomiędzy ilością dopływającej wody- (rzeki, opady bezpośrednio na powierzchnię, drenaż, przerzuty wody) i odpływającej (na ilość wody odpływającej składają się: odpływ upustem do rzeki, wykorzystywanie na potrzeby gospodarcze, parowanie, przecieki). Przyczynami pośrednimi, wywołującymi zmiany wysokości zwierciadła wody w zbiornikach zaporowych są: powierzchnia ich zlewni, ukształtowanie czaszy zbiornikowej, charakter przepływowości. sytuacja hydrogeologiczna i przebieg gospodarowania wodą (Machowski i in. 2005a).

Wahania zwierciadła wody skutkują fluktuacjami powierzchni, pojemności, głębokości, długości, a w konsekwencji odsłanianiem i osuszaniem dna w płytkich partiach zbiornika. Wahania lustra wody są szczególnie silne, gdy woda wykorzystywana jest do potrzeb sprzężonej ze zbiornikiem elektrowni (szczególnie szczytowo-pompowcj). Są one mniejsze, gdy zbiornik służy zaopatrzeniu w wodę. Przy takim wykorzystaniu zbiornika zdarza się, że poziom wody w ciepłej porze roku powoli, ale systematycznie opada. Występuje to wówczas, gdy pobór wody jest większy od jej dopływu (Kajak 1998).

Oscylacje zwierciadła wody mogą dotyczyć cyklu dobowego, tygodniowego czy jeszcze dłuższego okresu czasu. Ze względu na roczny zakres wahań płaszczyzny wody zbiorniki dzieli się na 6 grup (tab. 2.22).

Tabtl* 2 22 Klasyfikacja zbiorników :aporowych z uwagi na zakres wahań zwierciadła wody (»g Avakiana i m 1979)

Rozmiar walmń	Amplituda (m rok')
o małych wahaniach	<1
o niewielkich wahaniach	1-3
o dość dużych wahaniach	4-10
o dużych wahaniach	11-30
1 o bardzo dużych wahaniach	31-100
| o nadzwyczaj dużych wahaniach	>100

W naszym kraju występują zbiorniki mieszczące się w pierwszych czterech grupach wyróżnionej klasyfikacji (tab. 2.23).

Objętość magazynowanej wody. powierzchnia, głębokość zbiornika zmieniają się w czasie, na co ma wpływ - oprócz sposobu użytkowania - jego wiek. Parametry morfometryczne zbiornika po kilkunastu, a nawet kilku latach eksploatacji, na ogół ulegają zmianie, gdyby je przyrównywać do tych z pierwszego roku zalania misy zbiornikowej.

Z reguły zbiorniki większe znamionuje mniejszy zakres wahań zwierciadła wody. Jednym z czynników, mającym istotne znaczenie dla wielkości różnicy pomiędzy skrajnymi poziomami lustra wody jest usytuowanie zbiornika (tab. 2.23).

Wahania zwierciadła wody zbiornikowej, wynikające z aktualnych założeń gospodarki wodnej, mogą wywoływać sprzeczność interesów w sferze zadań i funkcji, do jakich zbiornik został utworzony. Znacznie większy odpływ (sterowany) oraz pobór wody niż jej dopływ może powodować obniżkę lustra wody do poziomu, przy którym może wystąpić utrudnienie wykorzystania zbiornika, np. na cele rekreacyjne czy do chowu ryb. Przy niskim poziomie zwierciadła wody zmniejszają się również walory estetyczne otoczenia zbiornika. W przeciwnej sytuacji, tj. utrzymywanie wysokich stanów wód może wywoływać podtopienia terenów przyległych. Takie możliwe konflikty na płaszczyźnie zadań i funkcji opisują Jankowski i Rzętała (1997) dla zbiornika Kozłowa Góra.

2.4.2. Strefowość zbiorników

Zbiorniki zaporowe morfometrycznie nie są jednorodne. W wielu z nich, w profilu podłużnym można wyszczególnić odrębne obszary różniące się pomiędzy sobą warunkami środowiskowymi. Thomton i in. (za Wilk-Wożniak 2009) wyróżnili trzy strefy:

-    strefę wpływu rzeki (strefę rzeczną);

• strefę przejściową;

- strefę jeziorną.

Przykład podziału zbiornika zaporowego na ww. strefy przedstawia rysunek 2.15.