272

i głębokości, czasie retencji wody) stopień redukcji w nim. np ładunku dopływającego fosforu.

W teoretycznym przykładzie, przy obliczeniu procentu redukcji ładunku foslbni całkowitego w planowanym przy Zbiorniku Sulejowskim wet land/ie zastosowano równanie Tomlinsona i in (za Wagner, Zalewskim 2000). Procent zatrzymanego nutrientu obliczano dla różnych kombinacji parametrów, decydujących o czasie retencji wody w "sztucznym środowisku podmokłym**. Uwzględniano pojemność wet landu (do jej wyznaczenia potrzebna jest powierzchnia i głębokość średnia) i intensywność wezbrań (decyduje o objętości wody kierowanej w jednostce czasu do wet landu). Równanie to - przystosowane do konkretnej sytuacji zbiornikowej - przyjęło postać (Wagner i Zalewski 2000):

% redukcji ładunku - (RT⁰¹⁴⁷ • 42.41) *51

Qsr

gdzie: RT - czas retencji (dni);

Qw - objętość wody kierowanej do wetlandu (min m^ł • dzień'¹);

Qsr - średnie natężenie przepływu w rzece w fazie wzrostu fali wezbrańiowej

(min m⁵ • dzień*¹).

Cytowani autorzy do obliczeń wybrali wiosenne wezbranie, gdyż na podstawie wieloletnich badań okazało się. że w tej porze roku wraz z wodami powodziowymi -szczególnie w fazie narastania fali wezbrania - do zbiornika Sulejów dopływał ogromny ładunek fosforu, który potem stymulował rozwój fitoplanktonu i rzutował na wielkość biomasy wiosennych okrzemek. Stwierdzili też, że im dynamika wezbrania była większa, tym biomasa tych organizmów planktonowych w zbiorniku była wyższa. Wyniki obliczeń redukcji fosforu całkowitego w wet landzie oraz po odniesieniu wielkości tej redukcji do ładunku w rzece (Pilicy) dla różnych rozmiarów wetlandu i dynamiki wezbrania przedstawia tabela S.I0.

Tabela 5.10. Wyliczony procent redukcji fosforu całkowitego podczas wiosennego wezbrania w zależności od dynamiki wezbrania i parametrów wetlandu. dane dotyczą rzeki Pilicy (wg Wagner i Zalewskiego 2000 - zmodyfikowane)

Parametry wetlandu	Jednostka	Dynamika wezbrania
		duża	średnia	niska
Wet land l	czas retencji (dni)	03	1.0	33
pojemność 1.5 min ra\	% redukcji P*, w wctlandzie	35	42	51
powierzchnia 150 ha.	% redukcji P«, odniesiony do
głębokość średnia 1 m.	ładunku całkowitego*'	27	20	17
WetlandU	czas retencji (dni)	1,4	5.0	17,6
pojemność 7,5 min m\	% redukcji P^ w wctlandzie	44	54	65
powierzchnia 500 ha.	% redukcji P^ odniesiony do
głębokość średnia 1,5 m.	ładunku całkowitego**	34	25	21

'założono, Zc rzeką, by zachować w niej procesy biologiczne, musi dopływać bezpośrednio do zbiornika z pominięciem wetlandu 20 m’ ■ s'¹, i że w rzece nie zachodzi redukcja Po,

Opisany przykład wskazuje. Ze w zależności od powierzchni wetlandu i tempa przebiegu wezbrania procent redukcji fosforu całkowitego w takiej biologicznej strukturze jest dok znaczny i w tym konkretnym przypadku waha się w granicach 35-65%. Jeśli się go porówna i całkowitym ładunkiem transportowanym rzeką w tym czasie, to procent redukcji fosforu jest wprawdzie nieco mniejszy, ale również ważny - z wykorzystaniem wetlandu o powierzchni 150 ha wynosi 17-27%, a wetlandu o areale zajmującym 500 ha waha się pomiędzy 21-34%.

Aby uzyskać maksymalną redukcję nutrientów w tego typu biofiltrze należy sezonowo - po skończonym okresie wegetacyjnym - usuwać z wetlandu roślinność (Boon i in. - za Wagner i Zalewskim 2000).

Chcąc utworzyć skutecznie funkcjonujący wetland, trzeba przeznaczyć na ten cel zazwyczaj dość znacznych rozmiarów areał. Dla proponowanego wetlandu mającego oczyszczać wody wezbraniowe Pilicy (tab. 5.10) byłaby to powierzchnia 500 ha (0,12 % jej zlewni). Niejednokrotnie udział wetlandu w ogólnej powierzchni zlewni może być znacznie większy. Tilley i Brown (1998). obliczając potrzebne powierzchnie na wetlandy, które miałyby oczyszczać wody burzowe do poziomu stężeń panujących w odbiorniku, uzyskiwali wielkości obejmujące 0,1-2,5% obszaru zlewni. W obliczeniach przyjęto 72 godzinny czas retencji wody.

Przeszkodą ograniczającą budowę wetlandów w naszym kraju są sprawy własnościowe i obowiązujące przepisy. Chcąc tworzyć wetlandy trzeba dysponować terenem, który chce się przeznaczyć na sztuczne środowisko podmokłe oraz dostosować się do przepisów ustawy „Prawo wodne" (Dz. U. 2001,115, poz. 1229):

Art. 29.1. Właściciel gruntu, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej, nie może:

1)    zmieniać stanu wody na gruncie.... - ze szkodą dla gruntów sąsiednich,

2)    odprowadzać wód oraz ścieków na grunty sąsiednie.

Aft 29.3. Jeżeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta może, w drodze decyzji, nakazać właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom.

Jak widać, by móc tworzyć wetlandy i sprostać przepisom ww. ustawy trzeba mieć znaczne środki finansowe.

13.4. Działania ochronne w zbiorniku

53.4.1. Specjalistyczna gospodarka rybacka jako metoda ochrony jakości wody w zbiornikach zaporowych

W zbiornikach zaporowych jest możliwa ochrona jakości wody poprzez planową gospodarkę rybacką, wykorzystującą założenia koncepcji biomanipułacji w celu przeciwdziałania nadmiernym zakwitom glonów. Ryby jako obiekt manipulacji są szczególnie dogodne, ponieważ stosowane metody gospodarki rybackiej umożliwiają zmiany ich liczebności i składu gatunkowego. Koncepcja sterowania strukturą troficzną