58

nerwowe wychodzące z komórek kory. Zapewnia ona połączenia między grupami komórek kory danej półkuli, jak również między grupami komórek drugiej półkuli oraz niższych ośrodków nerwowych. W każdej półkuli rozróżnia się cztery płaty: czołowy (lobus frontalis), ciemieniowy (lobus parietalis), skroniowy (lobus temporalis) i potyliczny (lobus occipitalis). Zarówno w lewej, jak i w prawej półkuli mózgu rozróżnia się okolicę ruchową kory mózgowej, okolicę ki-nestetyczną, okolicę słuchową, okolicę wzrokową oraz ośrodki węchowe i smakowe. Okolice kierujące czynnościami mowy znajdują się u osób praworęcznych na ogół w lewej półkuli.

Dzisiejszy stan badań roli mechanizmów korowych w procesie nadawania mowy i jej odbioru daleki jest od dokładnego poznania tych zjawisk. W historii badań czynności mózgu można wyróżnić wiele hipotetycznych koncepcji i prób wyjaśnienia korowych mechanizmów mowy oraz ich zaburzeń. Stwierdzono, że struktury mózgu są zróżnicowane funkcjonalnie i z dużym prawdopodobieństwem ustalono lokalizacje takich czynności związanych z nadawaniem mowy i—jej odbiorem, jak analiza i synteza dźwięków mowy (słuch fonematyczny), pamięć słuchowa, analiza i synteza wzrokowa, natomiast niezbyt precyzyjnie określana jest lokalizacja analizy i syntezy ruchów artykulacyjnych; przypuszcza się, że w programowaniu ruchów mownych biorą udział: okolica Broca, okolica kinestetyczna oraz dodatkowe pole ruchowe.

Okolica skórno-kinestetyczna kory (zwana też so-mestetyczną) znajduje się w płatach ciemieniowych obu półkul. Przeważają w nich komórki czuciowe, aczkolwiek obok nich znajdują się również komórki ruchowe. Dochodzą do nich drogi przewodzące czucie powierzchniowe skórne: (dotyku, bólu, temperatury) oraz pewne odmiany czucia głębokiego, jak czucie zmian napięcia mięśni, sygnalizujące zmiany położenia części ciała. Odbiór sygnałów z obwodu — przez okolicę skórno-kinestetyczną — o położeniu poszczególnych części ciała w danym momencie jest sygnalizacją dośrodkową (aferentną). Sygnalizacja ta jest niezbędna do wykonywania precyzyjnych ruchów zamierzonych czyli praksji.

Pola 1 i 3 są polami projekcyjnymi i uszkodzenie ich wywołuje częściowy lub całkowity brak czucia poszczególnych części ciała, natomiast pola 2, 5, 7 są polami gnostycznymi, są siedliskiem czucia epikrytycznego, dokonuje się w nich analiza nasilenia bodźców skórnych, ich jakości, lokalizacji (a więc także rozpoznawanie przedmiotów na podstawie dotyku-stereognozja).

Okolica kinestetyczna dla narządów mowy (warg, języka, gardła i krtani) zajmuje w lewej półkuli obszar zwany wieczkiem ciemieniowym (operculum parietale) i położona jest symetrycznie do okolicy ruchowej narządów mowy. Od okolicy tej zależna jest kinestetyczna gnozja oralna, czyli czucie ułożenia narządów mowy, a w konsekwencji przybieranie odpowiednich pozycji, czyli praksja statyczna (pozy), na przykład układanie na polecenie w różny sposób języka lub warg (język wysunięty z ust, oparty o górne siekacze itp.) i układanie narządów- mowy przy artykulacji poszczególnych głosek. Ruchy języka, warg, podniebienia miękkiego, wykonywane w celu przyjęcia pozycji właściwej danej głosce, zależne są od skurczów mięśni. W artykulacji poszczególnych głosek biorą udział różne mięśnie języka i skurcze ich wykonywane są z różnym napięciem. Czucie ułożenia narządów mowy (kinestezja artykulacyjna), to zapewne czucie napięcia mięśni, które, jak już zostało powiedziane, jest różne dla poszczególnych głosek. Skurcze mięśni narządów mowy wywołują proprioceptywne impulsy biegnące do kory- mózgowej, a przy ich zaburzeniu powstaje zaburzenie także stereotypów ruchowych. W realizacji ruchów narządów mownych uczestniczą więc impulsy, biegnące od narządów mownych do kory mózgowej czyli tzw. sygnalizacja zwrotna (afe-rentna), tzn. dośrodkowa oraz — impulsy, biegnące z kory mózgowej i z innych odcinków ośrodkowego układu nerwowego do mięśni, biorących udział w artykulacji (sygnalizacja eferentna)¹.

59

1

Badania utajonych werbalnych reakcji ruchowych można przeprowadzić za pomocą elektromiografu. Elcktromiogram (EMG) jest zapisem potencjałów biologicznych mięśni, tzw. prądów spoczynkowych i prądów czynnościowych. W czasie myślenia występują „prądy czynnościowe”,