73

Głównym bohaterem Lalki jest Stanisław Wokulski, o którym Żyd Szuman mówi: Stopiło się w nim dwu ludzi: romantyk sprzed roku sześćdziesiątego i pozytywista z siedemdziesiątego.

Z pochodzenia zubożały szlachcic, który ma świadomość, że tylko ciężką pracą i nauką może w życiu coś osiągnąć.

Ma zmysł do interesu i potrafi pomnażać pieniądze, dla nich żeni się z wdową Minclową. Dusza jego pozostaje jednak romantyczna, stać go na rezygnację ze studiów, by dołączyć do powstańców. Idealizm Wokulskiego widać wyraźnie w miłości do dumnej arystokratki Izabeli Łęckiej. To uczucie ogromnej namiętności staje się jego nieszczęściem, tak dalece, że porwie się na swoje życie (gdy zrozumiał, że ukochana bawi się jego miłością). W samobójczej próbie upodobni się do bohatera powieści Goethego, Wertera.

Idealistą jest również przyjaciel Wokulskiego, stary subiekt Ignacy Rzecki, wierzący w mitycznego Napoleona, który przyniesie Polsce niepodległość. Bohater jest zdolny do głębokiej refleksji, niewiele wymagający od życia, wyjątkowo pracowity, skupiony na pomnażaniu majątku swego ukochanego Stacha.

Trzecie pokolenie idealistów reprezentuje arystokrata Julian Ochocki, absolwent Szkoły Głównej zafascynowany nauką i marzący o karierze naukowca, niestety, na realizację tych planów nie ma pieniędzy. Na szczęście pomc.

że mu Wokulski, doceniający ludzi z pasją.

Lalko przedstawia panoramę społeczeństwa

Warszawy drugiej połowy XIX wieku

•    biedota (studenci, furman Wysocki, upadłe dziewczyny, rzemieślnicy)

•    polskie mieszczaństwo (radca Węgrowicz, Szprot - agent handlowy)

•    Niemcy (Minclowie)

•    inteligencja (Ochocki)

•    ludzie interesu (Wokulski)

•    arystokracja (m.in. Łęccy, książę, marszałek, baronostwo Krzeszowscy, hrabia Liciński, baron Dalski)

•    Żydzi (Schlangbaumowie, Szuman)

•    do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: miasta i jego mieszkańców, motywu kamienicy, miasta jako przestrzeni życia, sporów pokoleniowych, motywu powstania, literackich portretów kobiet i mężczyzn, idealistów w literaturze, motywu miłości

Bolesław Prus, Kamizelka

Nowela przedstawiająca małżeństwo dotknięte ciężką chorobą męża. Uczucie łączące dwoje ludzi, urzędnika i nauczycielkę, autor przedstawił w sposób daleki od konwencji, pozbawiając całkowicie patosu i sentymentalnych wyznań.

W całym utworze nie pada żadne słowo o miłości, ale widoczna jest ona w relacjach bohaterów. Małżonkowie wzajemnie się okłamują, nie chcąc sprawiać przykrości ukochanej osobie. W noweli występuje charakterystyczny motyw przewodni, którym jest tytułowa kamizelka.

Eliza Orzeszkowa, Gloria victis⁷

Utwór z 1905 roku. Autorka powraca w nim do tematu powstania styczniowego z 1863 roku, ale tym razem nie musi już sięgać po język ezopowy, otwarcie wymienia nazwisko Romualda Traugutta — jednego z przywódców powstania. Dokonuje idealizacji jego postaci, stylizując na męczennika sprawy narodowej. Głównymi bohaterami są: Maryś Tarłowski - młody uczony i powstaniec, jego siostra Anielka,

Szczególną rolę pisarz wyznaczył narracji pełniącej kilka funkcji: narrator występuje jako postać dokonująca autoprezentacji, jako twórca nowelistycznej anegdoty. Należy również do świata przedstawionego, zna bohaterów i odtwarza ich szare życie.

• do wykorzystania w prezentacjach dotycza-cych: motywu miłości, motywu małżeństwa, motywu kłamstwa, motywu kamienicy

i Jagmin - młody szlachcic, również powstaniec dowódca jazdy. O śmierci powstańców i ich wspólnej mogile opowiadają nietypowi narratorzy: drzewa leśne i wiatr.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu mogiły, motywu powstania, motywu bohaterskiej śmierci, motywu ojczyzny

Maria Konopnicka, Poezje

Autorka próbuje nadać poezji pozytywistyczny wymiar, stad wprowadzenie do liryki tematów dotąd jej obcych, pasujących bardziej do pozytywistycznej noweli tendencyjnej. Powstają wier-sze-obrazki z życia chłopów, wiejskich nędzarzy (np. Wolny najmita) i miejskiej biedoty (W piwnicznej izbie, Jaś nie doczekał). Od tego szablonu odbiegają liryki będące owocem pobytu poetki we Włoszech. Są to przede wszystkim poetyckie refleksje nad sztuką i naturą, studia obrazów włoskich malarzy (cykl poetycki o wizerunkach Madonny).

Osobny dział w liryce Konopnickiej stanowią utwory patriotyczne, szczególnie Rota, należy do nich także O wrześniu.

Cechy twórczości Konopnickiej

•    zaangażowanie w ideologię pozytywizmu

•    prosta stylizacja na ludową piosenkę (np. cykl Na fujarce)

•    refleksyjność (liryki włoskie)

•    oszczędność w stosowaniu środków artystycznych

Adam Asnyk, Poezje

Asnyk był jednym z niewielu poetów „czasów niepoetyckich", jakimi były lata pozytywizmu. Poeta przełomu, duchowo wywodzący się z romantyzmu, w swojej poezji próbujący pogodzić obie tak różne epoki.

W utworze Do młodych skierowanym do pokolenia młodych pozytywistów potępiających wszystko, co romantyczne, mówi:

Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy,

Choć macie sami doskonalsze wznieść,

Na nich się jeszcze święty ogień żarzy,

I miłość ludzka stoi tam na straży,

I wy winniście im cześć.

Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara

Powieść bywa nazywana powieścią polifoniczną. Polifonia widoczna jest w różnorodności interpretacyjnej wydarzeń oraz w ocenie zachowań i postaw bohaterów. To również nowoczesna powieść psychologiczna, przedstawiająca studium psychologiczne zbrodniarza, Rodiona Raskolni-kowa, byłego studenta prawa, młodzieńca wrażliwego, niemogącego się pogodzić z rzeczywistością, w której jedni opływają w bogactwa, a drudzy przymierają głodem. To także powieść o ludzkiej duszy i sumieniu.

Idea popełnienia zbrodni na lichwiarce symbolizującej zło w mniemaniu bohatera pojawia się po teoretycznych rozważaniach nad człowiekiem i jego duchową kondycją. Raskolnikow dochodzi do wniosku, że ludzie dzielą się na nadludzi i podludzi. Ci pierwsi winni mieć prawo decydowania o tych drugich i dla dobra ogółu likwidować ludzi pokroju lichwiarki. Teoria przechodzi w praktykę - Rodion dokonuje zbrodni starannie przemyślanej i opracowanej w szczegółach. Chce sprawdzić, czy jest Napo-

Asnyk chętnie sięga po formę sonetu (cykl sonetów filozoficzno-refleksyjnych Nad głębiami), jest również autorem delikatnych erotyków, na przykład Między nami nic nie było, i wierszy będących scenkami obyczajowymi, jak Abdykacja.

Cechy twórczości Asnyka

•    próba połączenia tradycji romantycznej

z pozytywizmem i jego ideami pracy u podstaw i pracy organicznej

•    sentymentalizm

•    ironia

•    pesymizm

•    kult sztuki

leonem, zdolnym do niezwykłych czynów. Niestety, splot wydarzeń powoduje, że zabija również siostrę lichwiarki, ciężarną Lizawietę. Jego zachowanie po dokonaniu odrażającej zbrodni staje się irracjonalne, gdyż morderca zaczyna się zachowywać tak, jakby chciał się oddać w ręce sprawiedliwości.

Dostojewski próbuje udowodnić kreacją Ra-skolnikowa, że człowiek pozostaje tajemnicą nie tylko dla innych, ale również dla samego siebie. Bohater nie może sobie darować, że się w pełni nie sprawdził, że nie należy do nadludzi, gdyż za wiele w nim myśli, wahań, rozterek. Duchowa przemiana dokonuje się w nim dopiero pod wpływem Soni walczącej z Raskol-nikowem za pomocą Biblii, gdy on wykorzystuje w tej walce rozum.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu zbrodni, motywu zła, motywu miłości, motywu Biblii, wiary, motywu zbłądzenia