74 75 (24)

nowne wydanie), teraz odwołać się można zarówno do ujęć syntetycznych, jak analitycznych: J.Borzyszkowski, Istota ruchu kaszubskiego i jego przemiany od połowy XIX wieku po współczesność, Gdańsk 1982; P.Boehning, Die nationalpolni-sclie Bewcgung in Westpreussen 1815-1871, Marburg a. der Lahn 1973, a także cytowane w przyp. 9 monografie W.Wrzesińskiego i J. Jasińskiego. W pracach tych cytowana literatura pomniejsza. Na szerokim tle porównawczym zagadnienia te rozpatrzyli: ks.M.Skorowski, Antropologiczno-etyczne aspekty regionalizmu, Warszawa 1990 i A.Porębski, Europejskie mniejszości etniczne. Geneza i kierunki przemian, Zeszyły Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 172, Prace polonijne, z. 15, Warszawa-Kraków 1991 (również z obszerną literaturą przedmiotu). Do tych ujęć syntetycznych należy jeszcze teraz dopisać ważny artykuł Henryka Galusa, Kaszubi w zbiorowości społecznej Pomorza po 1945 roku - Kontynuacja tożsamości, w: Przegląd Zachodni, 46 (1990), nr 2, s. 1 -20, oraz: Socjologiczne problemy społeczności lokalnych: Kaszubi - Monografia socjologiczna, t.V, praca zbiór, pod. red. Marka Lato$?ka, Rzeszów 1990.

12) Tezy powyższe zostały sformułowane na podstawie charakterystyki działalności Ceynowy w pracy A.Bukowskiego, Regionalizm kaszubski, s.19-43 oraz F.Neure-itera, Gcschichte der kaschubischen Literatur, Miinchen 1978, s.2.3-55; teraz w przekładzie M.Boduszyńskiej-Borowikowej: Historia literatury kaszubskiej -Próba zarysu, Gdańsk 1982, s.35-65. Jest rzeczą zawstydzającą, że do tej pory nie zdobyliśmy się na biografię naukową o Florianie Ceynowie. Ciągle sięga się zarysu jego biografii napisanej pod inicjałami: W.B. (Jan Karnowski), dr Florian Cey-nowa, w: Gryf, 5-6 (1921-1922). Materiałów źródłowych, częściowo publikowanych, i prac wstępnych jest sporo wykonanych, a zatem nastał właściwy czas, aby przystąpić do dzieła. Trudno zadowolić się biogramem Ceynowy napisanym przez Ics. Alfonsa Mańkowskiego w Polskim słowniku Biograficznym, LIII (Kraków 1937), s.240-241. Z rozmów moich z Leonem Ropplem wiem, że nosił się z zamiarem opracowania życiorysu Floriana Ceynowy,,ale śmierć rychlejsza udaremniła ten zamiar.

1.3) Celem uniknięcia nieporozumień co do pojęcia narodowości, wyjaśniam, że posługuję się nim tutaj w znaczeniu nadanym mu przez Stanisława Staszica, Pisma filozoficzne i społeczne, t.Ił, Warszawa 1954, s.277-278. Rozróżniał on cechy przyrodnie i nabyte. Do pierwszych zaliczał następujące składniki: wyłączna rodowitośćplemienia,... język narodowy, muzyka narodowa, rząd, prawa, sprawiedliwość, czyli sądy, dalej obrządki religijne odprawiane w ojczystym języku; wszelkie urzędowania administracyjne, sądowe i religijne sprawowane przez rodaków, obrona kraju złożona z krajowców, wreszcie nieskażone dzieje narodu, narodowa sława, uroczyska narodowych zwycięstw i groby ojców. Do składników nabytych zaliczył: strój właściwy, odwieczne h¹ tym narodzie używane znaki, cechujące go znamiona, narodowe kolory a także ziemię ojców, narodowe nazwy miejscowości, rzek, gór i uroczysk. Więcej na ten temat: A.Zieliński, Naród i narodowość w polskiej literaturze i publicystyce lat 1815-1831, Wrocław-'Warszawa- Kraków 1969.

14) Nader użytecznej monografii doczekali się Wejherowie, natomiast na opracowanie czekają jeszcze Przebendowscy. Ob.S.Ciara, Kariera rodu Wejherów, 1560-1657, Prace Instytutu Hislor. Uniw. Warszawskiego, t.8, Warszawa 1980; tenże, Wejherowie, ród magnacki Prus Królewskich w XVII wieku, w: Najstarsze dzieje Wejherowa, red. Regina Osowicka, Wejherowo 1988, s. 42-64. Ogólny pogląd na karierę rodu Przcbcndowskich da! Jerzy Dygdala, Przebendowscy - osiemnastowieczni magnaci w Prusach Królewskich, tamie, s.75-92. Szczegółowe biogramy poszczególnych przedstawicieli rodu autorstwa Jerzego Dygdały, Mariusza Markiewicza i Andrzeja Sowy, Zbigniewa Zacharewicza, Stefana Ciary i Stanisława Achremczyka, ob.: Polski Słownik Biograficzny, t.XXVIII, 1985, s.644-667. O Sobieskich na Pomorzu ob. F.Schultz, Geschichte der Kreise Neustadt und Putzig, Danzig 1907; A.Sierakowski, Pobyt Jana III w Prusiech Królewskich w lalach 1677 i 1678, Roczniki Tow. Nauk. w Toruniu, 1912, s.209-249, W.Odyniec - K.Ostrowski, Sobieski na Pomorzu Gdańsk 1983.

15)    Obszernie omówił ten proces L.Zimmermann, Fryderyk Wielki i jego kolonizacya rola na ziemiach polskich, t.I-H, Poznfń 1915 (tutaj w t.I szczegółowa charakterystyka dyskryminacji szlachty polskiej na stanowiskach administracyjnych i majątkowych). Ob. też K.Jeżowa, Przyczynek do historji szlachty kaszubskiej, w: Sprawozdanie Dyrektora Gimnazjum Polskiego w Gdańsku za rok szkolny 1928/29, Gdańsk 1929, 3.2-29, tudzież G.Labuda, Dzieje wsi Luzino do schyłku XIX wieku, Luzino 1995, s. 115 i n.

16)    Postawę germanofilską biskupa Sedlaga piętnował już Florian Ceynowa; (A.Bukowski. Regionalizm, s.34); o jego metodach działania w zarządzaniu diecezji brak doląd wyczerpującej monografii; nie zadowala ks. A,Mańkowski, Ks.Anastazy Se-dlag, biskup chełmiński (1787-1856), w: Zapiski Tow. Nauk. w Toruniu, r.1920 nr 3, s.39-42. Ogólną charakterystykę stosunków' kościelnych na Pomorzu Gdańskim po r.1821 zawiera Historia Pomorza, t.III, cz.2, (1996), s.53 i n. w opracowaniu Janusza Jasińskiego.

17)    Przebieg uwłaszczania na wsi pomorskiej charakteryzuje B. Wachowiak, Historia Pomorza, t.III, cz.l (1995), s.191 i ti. Reformy uwłaszczeniowe na wsi i samorządowe na wsi przeprowadzone na dawnych ziemiach Rzeczypospolitej najwcześniej w zaborze pruskim zdecydowały o wcześniejszym ich awansie kulturowym w porównaniu z zaborem austriackim (1848) i rosyjskim (1864).

18)    Zagadnienie to ponownie stanie przed działaczami ruchu mlodokaszubskiego na początku XIX wieku; ob. J.Chlebowczyk (jak w przyp.l).

19)    Ob.A.Bukowski, Regionalizm, s.40

20)    Ob. w szczegółach A.Bukowski, Regionalizm, s.51 i n.

21)    Ob.J.Borzyszkowski, Istota ruchu kaszubskiego (jak w przyp.il); tenże, Inteligencja polska w Prusach Zachodnich 1848-1920, Gdańsk 1986; ob. też Sz.Wierzcho-slawski, Elity polskiego ruchu narodowego w Poznańskiem i w Prusach Zachodnich w latach 1850-1914, Toruń 1992 (obszerna literatura przedmiotu).

22)    Listy Joachima Lelewela, t.III, wyd.II.Więckowska, s.435.

23)    Ks. J.Dembieński, Radości mało - goryczy dużo. Pamiętnik Pomorzanina z lat 1879-1920, opracował A.Bukowski, Warszawa 1985, s.135; por. też ss.74, 75, 84-95, 96; wersja drukowana opuściła początek zdania; Jeżeli uprzytomnię sobie... lala chłopięce, a jest to szczegół bardzo ważny.

24)    Ob.B.Drewniak, Emigracja z Pomorza Zachodniego w latach 1816-1914, Poznań 1966; K.Wajda, Migracje ludności wiejskiej Pomorza Wschodniego w latach 1850-1914, Wroclaw-Warszawa-Kraków 1969; tenże, Wieś pomorska na przełomie XIX i XX wieku, Kwestia rolna na Pomorzu Gdańskim, Poznań 1964.

25)    Ob. P.Spandowski, Przemysł w Księstwie i w Prusach Królewskich, Referat na V Zjazd Prawników i Ekonomistów Polskich, Lwów 1912; tenże, Stan rzemiosła w Prusiech Zachodnich w ostatnich dziesięciu latach (1897-1907), Roczniki Tow. Nauk. w Toruniu, 15 (1908), s.126-168.

26)    Ob. Ks. A.Mańkowski, Pod rządami pruskimi, w; Roczniki Historyczne, 3 (1927), s.255-323.

27)    J.Szews, Język polski w szkolnictwie średnim Pomorza Gdańskiego w latach 1815-1920, Gdańsk 1975, s.82 i n.

75