58 (246)

W części katalogowej przedstawiono 150 plomb tekstylnych. Opisano w niej wszystkie zabytki, których pochodzenie można było zidentyfikować oraz te spośród niezidentyfikowanych, przy których zachowały się pozostałości tkanin lub zawierały istotne informacje o tkaninach, przy których niegdyś były założone. Uzupełnienie wybranych źródeł stanowią przykłady plomb, których nigdy nie zawieszono przy tkaninach.

Wykonano analizy surowcowe i technologiczne tych tekstyliów znalezionych przy plombach, których stan zachowania na to pozwalał. Wyniki przedstawione zostały w katalogu tkanin.

Warstwy, z których pochodzą omawiane przedmioty, datowane są przez badających je archeologów na okres od XVII do XVIII w., lecz jest możliwe, że część znalezisk, zwłaszcza z Kanału Raduni, jest młodsza, może sięgać nawet początków XX w. Stratygrafia tego stanowiska nie pozwala jednak na dokładniejsze określenie ich chronologii, co wynika z charakteru przeprowadzonych prac (bagrowanie koryta rzeki). Uściślić ją można natomiast w odniesieniu do niektórych zabytków, na których widoczne są daty z około połowy i z drugiej połowy XVII w. W ten sposób określono chronologię 35 plomb. W przypadku części plomb pochodzących z Gdańska dodatkową informacją pozwalającą na przybliżenie ich chronologii był zamieszczony na nich herb miasta. Otóż pod koniec XVI w. do dwóch równoramiennych krzyży dodano złotą koronę, a obok tego, jako element heraldyczny, pojawiły się dwa lwy podtrzymujące tarczę herbową [Haisig 1969, 92]' Na podstawie tej informacji plomby z Gdańska w większości określono jako pochodzące z końca XVI i z XVII w.

Na podstawie analogii oraz dzięki śladom złocenia zarejestrowanych w trakcie procesu konserwacji, dziesięć plomb pochodzących z Anglii wydatowano szeroko na XVII w. [Egan 1983, 3; 1995,42] Udało się również odnaleźć analogie do niektórych plomb holenderskich [Egan 1995, 110-111], augsburskich [Egan 1995, 106) i pochodzących z Tours we Francji [Egan 1995, 104].

Wydaje się, że co najmniej dwie plomby (nr 100-101 z Amsterdamu) mogą być starsze niż XVI w. Są na nich szczegółowo wyobrażone średniowieczne statki - koga i prawdopodobnie holk, w XVI w. już nieużywane i dlatego uznaliśmy, że plomby te nie mogą być młodsze niż XV w.

Plombami ołowianym badacze zainteresowali się już w XIX w. Były to plomby znalezione w Bugu, na terenie Drohiczyna. Wzbudziły one żywą dyskusję, która trwa do dziś. Pierwotnie interpretowano je jako pieczęcie przywieszane do dokumentów prawnych Jaćwingów, widziano w nich też wyobrażenia herbów szlacheckich i miejskich, wreszcie określono je jako

znaki celne [Lewicki 1956,293; Musianowicz 1957, 292; Hanc-Maikowa 1988,49-66]. Podobne znaleziska pochodzą też z Riazania [Mongait 1955,60] oraz Nowogrodu Wielkiego [Janin 1956,196-197].

Późnośredniowieczne i nowożytne ołowiane plomby towarowe nie doczekały się w Polsce do tej pory monografii. Jest to pierwsza próba ich sklasyfikowania. W spomina się o nich przy okazji publikacji materiałów wykopaliskowych, jak np. z Kołobrzegu [Polak 1997, 180, ryc. VI-5; Wywrót, Polak, Rębkowski 1997, ryc. 98, tab. 53] lub we Wrocławiu [Konczew-ska, Konczewski, 2004,98-99, 111-112], czy w pracach poświęconych średniowiecznemu sukiennictwu [Maik 1997, 71-72],

Podobnie traktowane są również znaleziska plomb z Europy środkowej i zachodniej. Na uwagę zasługują tu prącej. Hunki [1999]; G. Egana[1985; 1995], W. Krooka [1977, 1993] oraz D. Cardon [1999,594-600],

Autorzy zdają sobie sprawę, że niniejszą publikacją jedynie sygnalizują problem badawczy do dziś prawie nie badany. Nie potrafimy odpowiedzieć na wszystkie pytania, zwłaszcza o pochodzenie znacznej części plomb i tkanin nimi sygnowanych. Jeśli zatem zdecydowaliśmy się na przygotowanie tego opracowania, to właśnie dlatego, że chcemy nim zwrócić uwagę badaczy historycznych miast na drobne znaleziska plomb i wskazać na ich znaczenie dla lepszego poznania historii włókiennictwa oraz kontaktów handlowych utrzymywanych przez miasta europejskie.

Podczas badań Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, prowadzonych na terenie tego miasta, znaleziono dotychczas ponad 600 egzemplarzy plomb, z których -jak to już wyżej podaliśmy - wybraliśmy jedynie 150 egzemplarzy ze stanowisk badanych w dawniejszych latach, które wiążemy z rzemiosłem tekstylnym. Pozostałe są sukcesywnie opracowywane i przygotowywane do druku w wydawnictwie Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. Liczymy na to, iż niniejsza publikacja znajdzie wśród badaczy oddźwięk, dzięki któremu nowe opracowanie stanie się pełniejsze i, że zostaną w nim rozwiązane problemy, dziś jeszcze będące dla nas zagadką.

Autorzy pragną podziękować Dyrekcji Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, a w szczególności Panu Dyrektorowi Henrykowi Panerowi, za udostępnienie zabytków do badań i publikacji. Dziękujemy również wszystkim Koleżankom i Kolegom, którzy nam pomogli w przygotowaniu oprawy ilustracyjnej, przede wszystkim Paniom; Joannie Glinkow-skiej, Grażynie Goszczyńskiej, Ewie Nowickiej, Joannie Szymanowskiej, Emilii Wtorkiewicz-Marosik oraz Panu Krzysztofowi Wiąckowi, zaś Justynie Woj-tyle-Janiak za skanowanie ilustracji i wykonanie składu komputerowego.

9