pic 11 06 011631

146

teun a. van dijk

części artykułu przedstawimy zwięzłe i niesformalizowane stresct głównych ustaleń współczesnych teorii działania wy wodzących się i. giki filozoficznej, koncentrując się na abstrakcyjnej strukturze 11 runkach aktów, a pomijając specyficzne psychologiczne, społeczne storyczne, obyczajowe, ekonomiczne i inne aspekty działania człoT.i Po omówieniu struktury działania przejdziemy w części drugie niektórych cech jego opisu w języku naturalnym, a następnie spróbuj ■jr)of,rviniiraó «7vr>nwipdź narracvina jako szczegół

. • _nodstawie umieją rozróżniać między wypowiedziami narracyj-^{1 M} i nienarracyjnymi. To i pokrewne zagadmema metodologiczne są Wprawdzie niewątpliwie ważne, tutaj jednak przyjmiemy po prostu, ze uSowmcy języka potrafią wytwarzać i rozumieć wypowiedzi narracyj-uzjtzownicy ję j *    _typ6w wypowiedzi. Dlatego tez me będziemy

sioryczne, uuycz-ajuw^, ^----------------^{ne 1 0} °^Z“ _raniczać abstrakcyjnej „kompetencji” narracyjnej i faktycz-

Po omówieniu struktury działania przejdziemy w części drogie wyraźnie r< g    _{£ niełatwo} j_est bowiem odróżnić abstrakcyjne

niektórych cech jego opisu w języku naturalnym, a następnie sprótap ^neg0    . (strategu) poznawczych. Poza tym może być przecież

zdefiniować wypowiedź narracyjną jako szczególną odmianę opisu - reguły od pr    __{arracv1na je}st rozpoznawana jako taka nie z powołania, w której obowiązują określone reguły i ograniczenia. Należy tak, ze u \ powie    semantycznych, ale na podstawie warunków

razu zaznaczyć, że terminy „wypowiedź narracyjna” czy „narracja: dow synta ■\) czn^c    _w ^ kontekście funkcjonować

odnoszą się wyłącznie do literackich odmian narracji, takich jakie'- pragma.\czn>c .    kontekście lako inny typ wypowiedzi,

mfestują się w opowiadaniach, powieściach itd., ani też do takich wy. jako ^narrac^’ ^a™ wstępnych uwag wypada poświęcić badaniom narracji wiedzi narracyjnych jak mity, bajki ludowe, poematy epickie, itd... I wreszcie kilka w tęp    _{w inn}y_ch dyscyplinach. Wiadomo

racje tego rodzaju będziemy — z powodów zarówno strukturalnych : w o^§° e ^zai™ⁿ° ™ _zmi’_ana kierunków zainteresowań w tej dzie-złozoność) jak i funkcjonalnych (ich warunki pragmatyczne) — nazra powszechni , P    ¹    ,• strukturalnej”, zapoczątkowanej

sztucznymi; aby zaś uzyskać wgląd w narracje sztuczne, - dżinie nastąpiła pod wpływem    ₍£_r0pp) i stoso-

najpierw poddać gruntownej analizie n a r r a c j e n aturalne, blisko pięćdziesiąt lat temunarracyjnych jak nhty i bajki jakie występują w naturalnej, potocznej” rozmowie. Dlatego tez Rwanej szczególnie do takich    Francji

rozważania mają charakter interdyscyplinarny, traktujemy je jakoludowe, a dziesięć lat temu p JU P _Xodorov i inni), Stanach czynek do filozofii, językoznawstwa oraz poetyki.    I ^-Strauss, Greimas Barthes,    *. Mimo

Przyjąwszy tę perspektywę, ograniczymy się do analizy „struktur Zjednoczonych (Dundes) Kanadzie ^^ara^ ^"_{ałań w} historiach działania” w narracji. Należy ona do abstrakcyjnej logicznej struk4 że badania te ograniczały- się do analizysekwe J_jakie przyniosły wypowiedzi narracyjnej i zazwyczaj nazywa się ją „fabułą [plot]” b4 raczej prostych, metodologiczne i '^t®^oret^* ^k f ’ _różrLić i określić „historią [storyj”. Związki między „ukrylą” strukturą działania a śĄ one klasycznej „teorii powieści , były znaczny y W _{q charak}. turą zdań danej wypowiedzi zostaną tu pominięte, ponieważ jęz)'^ istotne kategorie oraz ujawnić elementarną składmę    _prac

znawstwu współczesnemu nie udało się jak dotąd ustalić zależności terze ogólnym, jeśli me wręcz “i^^f^^ystkim, pod dzy strukturami logicznymi (znaczeniowymi) a gramatycznymi str# próbowano na szereg rożnych sposobow    strukturalne stały

rami „powierzchniowymi”. Choć w najnowszych badaniach gra®*⁶ "P^wem teorii generatywno-transformacyjnej op sy st

nych abstrakcyjne ukryte (znaczeniowe) struktury opisuje się ** ^ precyzyjniejsze dzięki sformułowaniu zbi    6^8    _po

mtensfn i ^formalnych, takich jak rachunki zdań modalnych, ^ ' transformacji oraz ich określonych własawosc ¹    _z gramaty-

tensjonalne, języki kategorialne, algebra, teoria grafów czy topoW Jnigie, takie generatywne „gramatyki narracji pow ą

w nmiejszych rozważaniach pozostaniemy przy ujęciu niesformali®** kami języka naturalnego; szczególnie tzw. „gramaty i    powią-

nym i zajmiemy sie główni*    , ^{p y Ją}    ,._Q7 iei    - ■ ’    niemożliwe byłoby powią

stawami Im • ^ ^S gmwme analityczną konstrukcją teorii oraz jej

^{Nie 0maCZa to}’ ^ »ie ™ożna było już teraz fi ~~-

narraeii oh ^{SUJąCyCh form}alizacji niektórych przynajmniej parti'    ^! Badania te są już dobrze znane w nauce o literaturze

_Pr;^{słabe punkty taklch teorU} A "^{zei omawiać}-

ue będziemy się tu bezpOSreu‘“ ■ iowe informacje znajdzie czytelni* w    _r    Haeue _____

wvnnwiPri7i .    ,    ' narracyjności: czy W wypadku I mars: A Study in Theoretical Linguistics and Poetics. ^e _t jL_stu to: Studies

i ,    •    . j^y ^u naturalnym możemy rozstrzygnąć że jest ona edna z najnowszych antologii tekstów poświeconych ^rama _Reidel 1973. —

lub me jest - narracyjna, tj. czy dysponujmy Ocznymi ruM Gmmmars. Ed. j. S. Petófi, H. Rieser, Dordrecht, Reidel,^ ^

odróżniania zbioru wypowiedzi narracvinveh „i w vnnwiedzi n I ’^nłnor* and Descriptions (Ed. T. A. v a n D1 j k, J.    dokonywane

narracyjnych?    narracyjnych od zbioru wypowiea _{York>    1975)    analizy jednej} historu - bajki    -

■NTa „nTinmio    __ .    f.^{Zez ró}żnych językoznawców z różnvch teoretycznych

' ‘    ’ • e ••^rtk0W‘^llv’ takie nram „    „

^rp    Ttr r»7ncrvmsrT

ses.'^wJbrss_{w    19},,

wypowiedzi w iezvkn ^{? a}^^{aiUa na}rracyjności: czy w wypadku I mar_S; A Stud in Theoretical Linguistics and Poetics. The Hag ,    _studies

°F^Hujciajr    -

¹ ax-j j*v*'*»»    yjnych od zbioru wypowiedzi n _Yo“_k "“^{Ts an}d uescnptions (t.a.    ____

Na poziomie empirycznym    przez ^{6 Gruyter}, 1975) przynosi analizy jednej historu — bajKi ~

języka mają intuicyjne wvn„, ^m°^Zna zaPytać, czy rodzimi użytkoW^ także _Dr°_aT‘^yCh ^^zykoznawców z różnych teoretycznych punktów widzenia. Por.

> ^ZUC’” ”ech narracyjnych jakiejś wypa*^ Amsterd^¹^^^{06 W czaso}P^iśmie '’^Poetics” ^^{The Hague}- ^Mouton’ ^{1971, a} *

y jakiej    .dam, North Holland, P.O.B.211), zwłaszcza w nrze 3.

nb n7. it    ^możemy rozstrzygnąć, ze jest -4 - • -.................... n*»t6w pojonych

—: m(