7

tragedia - gatunek dramatu obejmujący utwory, w których ośrodkiem i motorem akcji jest nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami jednostki a siłami wyższymi: losem, prawami historii, normami moralnymi; konflikt ten w konsekwencji prowadzi do nieszczęścia tragizm - kategoria estetyczna zakładająca uwikłanie bohatera w nierozwiązywalny konflikt, związana z tragedią

tyrteizm - poezja patriotyczna zagrzewająca do walki w obronie niepodległości ojczyzny; uświęca śmierć na polu bitwy; jej nazwa wywodzi się od imienia greckiego poety Tyrtajosa

Popularne motywy

• labirynt:

w micie o Minotaurze

Pool-Cesaire Gariol, Puszka Pandory [W))

Labirynt przedstawiony na mozaice rzymskiej posadzki z I wieku p.n.e. (pośrodku walko Tezeuszo z Minotaurem)

Labirynt przedstawiony na monecie pochodzącej z Knossos (u góry)

Większość motywów literackich obecnych

w kulturze europejskiej ma swój rodowód mitologiczny

•    cierpiąca matka:

Niobe,

Demeter

•    femme fatale’:

Pandora, piękna Helena

•    władza:

Kreon, król Teb,

Zeus

•    ojcobójstwo:

Kronos zabijający Uranosa, który sam ginie z rąk Zeusa,

Edyp zabijający Lajosa

•    kazirodztwo:

Edyp i Jokasta,

Gaja i Uranos,

Zeus i Hera

•    tułacz:

Odyseusz

•    podstęp: koń trojański

•    zemsta:

Achilles

starożytnej kultury

•    próżność:

Narcyz

•    poświęcenie:

Prometeusz

•    dążenie do wolności, idealizm:

Ikar

Rubens, Sąd Parysa (ok. 1639)

Achilles

i

Filozofia

Sokrotes (469-399 p.n.e.) - urodził się w Atenach, w których spędził całe życie, poświęcając się w większości pracy nauczycielskiej. Znany jako autor słów „wiem, że nic nie wiem". Jego poglądy można sformułować w trzech głównych tezach: cnota jest dobrem bezwzględnym, cnoto wiąże się z pożytkiem i szczęściem, cnota jest równoważna z wiedzą.

Sokrates

Platon (427-347 p.n.e.) - uczeń Sokratesa; spisał poglądy swego mistrza. Uznał, że istnieją dwa rodzaje bytu: byt idealny, wieczny i niezniszczalny, i byt rzeczy, będących jedynie gorszym odbiciem owych idei, czyli świat realny, dostępny ludzkim zmysłom. Platon pierwszy nazwał świat bożym igrzyskiem, a człowieka aktorem - stąd wywodzi się motyw literacki theatrum mundi.

Heraklit z Efezu (Vl/V w. p.n.e.) - według Heraklita podstawową właściwością natury jest zmienność, co symbolizuje płynąca rzeka: „Wszystko płynie, nic nie trwa, niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody".

Nurty filozoficzne

Epikureizm od założyciela szkoły Epikura (341-270 p.n.e.). Doktryna poszukująca odpowiedzi na pytanie, jak być szczęśliwym. Przedstawiciele tej szkoły filozoficznej, twierdzili, że osiągnięcie indywidualnego szczęścia jest możliwe, gdy przyjemności przeważają nad cierpieniem. Epikureizm nawołuje, aby korzystać z życia (do epikureizmu nawiązuje horacjańskie carpe diem 'chwytaj dzień'). Skrajną odmianą epikureizmu był hedonizm, czyli skupienie się wyłącznie na przyjemnościach cielesnych.

Stoicyzm - założycielem tej szkoły był Zenon z Kition (326-264 p.n.e.), a ideę rozwinęli Seneka i Marek Aureliusz. Wedle stoików świat rządzi się niewzruszonymi prawami natury, na które człowiek nie ma żadnego wpływu. Jeżeli człowiek chce żyć dobrze, musi żyć zgodnie z naturą. Z tego założenia wynika etyka stoicka - skoro przeciwstawianie się naturalnemu biegowi losu ma zawsze negatywne skutki, należy poddać się przeznaczeniu. Niepodobna zapanować nad światem, dlatego trzeba zapanować nad sobą - uwolnić się od popędów i zachować stoicki spokój. Cnota jest dobrem jedynym, „do szczęścia i doskonałości nic poza cnotą nie potrzeba". Stoicy nauczali, aby kierować się w życiu rozsądnym prawdopodobieństwem. Zapoczątkowali tym samym filozofię zdrowego rozsądku.

Nieśmiertelność duszy: choć ciało ulegnie rozkładowi i zniszczeniu, dusza jako niezależna odeń, może trwać dalej. Platon był przekonany, że nie tylko trwa dłużej od ciała, ale trwa wiecznie.

Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, 1963

•

Obrazem rzeczywistości jest [u Heraklita] również śmierć: obawiamy się jednej śmierci, a już wielu śmierciom ulegliśmy; dla duszy jest śmiercią stać się wodą, dla wody jest śmiercią stać się ziemią.

Władysław Tatarkiewicz, op. cit. •

Przyjemności pozytywne [według epikurejczyków] są dwojakiego rodzaju: fizyczne bądź duchowe. Stosunek ich jest taki, że cielesne są bardziej zasadnicze, gdyż duchowe nie mogłyby istnieć bez nich, są bowiem (np. przyjemność jedzenia) związane z podtrzymywaniem życia, a życie jest pierwszym szczęścia warunkiem.

Władysław Tatarkiewicz, op. cit. •

Pirron stawiał tezy: Nie wiemy, jakie są własności rzeczy, wobec tego musimy się powstrzymywać od sądów o nich. To powstrzymywanie da spokój i szczęście. [...] Odrębnym zadaniem, jakie stało przed sceptykami, była tedy krytyka ludzkiej wiedzy, wykazanie, że w żadnym dziale i w żadnej postaci nie jest ona możliwa.

Władysław Tatarkiewicz, op. cit.