36443

Duma

W poezji polskiej gatunek obejmujący utwory epicko-liryczne o tematyce zazwyczaj historycznej, o charakterze pieśniowym, utrzymane w tonacji elegijnej. Na przełomie XVIII i XIX w., w okresie najbujniejszego rozwoju gatunku, duma występowała w kilku paralelnych odmianach. Dumę epicką reprezentował przede wszystkim śpiew historyczny w formie, jaką mu nadał J. Ursyn Niemcewicz. Następnie znana była duma erotyczna i duma grozy, operująca motywami fantastyki i niesamowitości, duma nawiązująca do wzorów ludowych, bliska poetyce sielanki. Autorzy; B. Zaleski, S. Goszczyński, J. Słowacki, L. Siemieński

Dumka

Ukraińska pieśń ludowa o charakterze elegijnym lub balladowym, utrzymana w tęsknej tonacji, tematycznie związana z ojczystym pejzażem oraz lokalną obyczajowością. Utwory liryczne naśladujące ten gatunek pisali w okresie romantyzmu przedstawiciele szkoły ukraińskiej, m.in. B. Zaleski.

fcpos

Jeden z głównych gatunków epiki, podstawowy i dominujący w tym rodzaju aż do powstania powieści. Obejmuje rozbudowane utwory, zazwyczaj wierszowane, ukazujące dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów rzucone na tło wydarzeń przełomowych dla danej społeczności narodowej. Szczególną rolę odgrywał w tym gatunku wszechwiedzący i obiektywny narrator, który zachowywał jednolity dystans wobec opowiadanych zdarzeń, ujawniając częstokroć swoją obecność w bezpośrednich wypowiedziach do odbiorców, np. w zapowiedziach przyszłych losów bohaterów. Miejscem szczególnie wyrazistego ujawniania się narratora była inwokacja. W stylu eposu przenikały się dwie tendencje: patetyczny styl opowiadania, dostosowany do wagi tematu i heroiczności czynów opiewanych postaci, i realistyczny styl drobiazgowego opisu przedmiotów, sytuacji, wyglądów itp. Dla stylu narracyjnego eposu homeryckiego znamienne było występowanie stałych epitetów oraz rozbudowanych porównań (tzw. porównań homeryckich); miarę wierszową stanowił heksametr.

Od XVIII wieku dawne miejsce eposu wśród gatunków epickich zajęła powieść. W literaturze XIX wieku jedynym wybitnym dziełem, które zachowało istotne właściwości tego gatunku, był Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, nawiązujący jednak również do doświadczeń różnorodnych typów powieści. Wierszowana epika romantyczna wprowadziła gatunki dość znacznie różniące się od eposu klasycznego, zwłaszcza powieść poetycką i poemat dygresyjny. Inne nazwy eposu to epopeja i poemat heroiczny.

Ira^ment

Jedna z podstawowych form literackich wypracowana przez tzw. romantyzm jenajski. Przedstawiciele tej szkoły literackiej twierdzili, że fragment, krótki utwór prozą, pozbawiony rygorów kompozycyjnych, zazwyczaj o treściach programowych, jest szczególnie dogodną formą ekspresji, wyposażoną w indywidualne właściwości stylistyczne. Fragment z racji swego „niedokończenia” stanowić miał najbardziej spontaniczny i autentyczny wyraz twórczych napięć. Kategoria fragmentu odegrała znaczną rolę w poetyce romantycznej, wiążąc się przede wszystkim z dążeniem do formy otwartej.

Gawęda

Gatunek prozy epickiej ukształtowany w literaturze polskiej, związany ściśle z tradycyjną kulturą szlachecką. Pierwotnie gawęda była tylko opowieścią ustną, wygłaszaną w towarzyskich okolicznościach w trakcie biesiady, po polowaniu itp. Do literatury pisanej wprowadzono ją w I połowie XIX wieku, głównie za sprawą I. Chodźki i H. Rzewuskiego (jego Pamiątki Soplicy są uważane za arcydzieło tego gatunku). Gawęda tematycznie związana ze

2