3582321956

ROMANTYZM - GATUNKI

Ballada

Gatunek obejmujący pieśni o charakterze epicko- li tycznym, nasycone elementarni dramatycznymi, opowiadające o niezwykłych wydarzeniach legendarnych lub historycznych. Fabuła ballady charakteryzuje się szkic owo ścią, zawiera zwykle momenty tajemnicze i zagadkowe, jej dominantę stanowi jakieś jedno wyraziście zarysowane zdarzenie. Przedstawiane postacie są silnie stypizowane, a ich charakterystyka zmierza do uwydatnienia jakiejś cechy podstawowej. Narracja ballady jest w wysokim stopniu zsubiektywizowana, w jej obrębie pojawiają się często partie dialogowe. Dla stylu balladowej opowieści znamienna jest obecność konwencjonalnych w tym gatunku ujęć i środków takich jak: paralelizm składniowy, stałe epitety, porównania, powtórzenia i refreny. Budowa utworu jest najczęściej stroficzna.

Zwykło się rozróżniać balladę ludową i balladę artystyczną. Na przełomie wieków XVIII i XIX balladę ludową uznano za jedną z zasadniczych form folkloru literackiego i za jeden z prawzorów twórczości poetyckiej. Zainteresowanie balladą ludową wpłynęło na ukształtowanie i rozwój ballady artystycznej, która stała się jednym z najbardziej charakterystycznych gatunków poezji preromantycznej i romantycznej. W poezji polskiej ballada pojawiła się w nawiązaniu do dawniejszej dumy, autorem pierwszych utworów tego gatunku był Jan Ursyn Niemcewicz, który wprowadził wzór ballady szkockiej, jednakże dopiero Ballady i romanse Adama Mickiewicza, uznawane za programowy manifest polskiego romantyzmu, stworzyły obowiązującą na naszym gruncie konwencję ballady nawiązującej do wątków rodzimej „pieśni gminnej". Model mickiewiczowskiej ballady znalazł licznych naśladowców i kontynuatorów (min A. Chodźko, S. Witwicki, E.A. Odyniec, W. Syrokomla).

Pozostali autorzy ballad: J. W. Goethe

Biała trafierlia

Nazwa genologiczna wprowadzona przez Norwida (we wstępie do Pierścienia wielkiej damy), za której pomocą określał on ideał własnej praktyki dramatopisarskiej, uchylającej zasadniczą opozycję tragedii i komedii. Dla białej tragedii znamienna miała być dążność do ogarnięcia problemów społeczno-cywilizacyjnych dotyczących współczesnego społeczeństwa jako całości, następnie rezygnacja z elementów jaskrawych i budzących grozę (rozlew krwi, katastrofalny finał akcji), operowanie w ich miejsce subtelnymi półtonami, wreszcie „wykwintny dialog potoczny". Nazwy biała tragedia używał Norwid wymiennie z nazwą „komedia wysoka", przeciwstawiając tej ostatnią „komedii buffo" (w tej kategorii umieszczał utwory komediowe A. Fredry).

Dramat romantyczny

Gatunek dramatyczny ukształtowany w dobie romantyzmu w opozycji do reguł dramaturgii klasycystycznej, w nawiązaniu do doświadczeń teatru szekspirowskiego i hiszpańskiego oraz różnorodnych form melodramatu. Twórcy tego gatunku odrzucili w swoich dokonaniach regułę trzech jedności, wprowadzili fabułę dramatyczną o luźnej kompozycji, dającej znaczną swobodę poszczególnym epizodom, swobodnie łączyli elementy dramatyczne z poetyckimi, monumentalne sceny zbiorowe z kameralnymi fragmentami lirycznymi, splatali wątki realistyczne z fantastycznymi, tragizm z komizmem, patos z groteską. Znamienne dla dramatu romantycznego tyło współdziałanie w jednym utworze różnorodnych technik dramaturgicznych, zasad gatunkowych i koncepcji stylistycznych. Nieliczenie się z koniecznościami technicznymi i konwencjami widowiska teatralnego czyniło z wielu utworów tego gatunku dramaty niesceniczne. Synkretyczny charakter dramatu romantycznego umożliwiał przekazywanie w nim złożonych i dialektycznie skłóconych racji ideologicznych, pozwalał na prezentację konfliktów światopoglądowych, sprzecznych dążeń i motywacji. Dominujący w nim typ kompozycji otwartej stanowił wykładnik takiej wizji świata, w której dysonans jest istotniejszy niż harmonia, napięcie góruje nad równowagą, a wieloznaczność zjawisk i sytuacji rodzi nieustannie problemy, uniemożliwiając zarazem ich rozstrzygnięcie.

Twórcy V. Hugo, A. de Musset, A. Mickiewicz (Dziady), J. Słowacki (Kordian), Z. Krasiński (Nie-Boska komedia)

1