76 77 (5)

znaleźć ukojenia w idei życia pozagrobowego, ponieważ myśl o życiu w nieskończoność - czy to przyjemnym, czy nieprzyjemnym - jest znacznie bardziej przerażająca dla mnie niż myśl

0    skończonej egzystencji.

A w ogóle zacząłem już dawno wprowadzać idee Epikura do swojej pracy z pacjentami, którzy są dotknięci śmiertelną trwogą. Służą mi one zarówno do tego, żeby wprowadzać pacjenta w pracę terapeutyczną związaną z tworzeniem pojęć

1    wyobrażeń, jak do przekazywania, że chcę być z nim czy z nią w kontakcie - a mianowicie do komunikowania, że jestem gotów wejść w wewnętrzny świat lęku tej osoby i jakoś mogę pomóc w tym, żeby ta nasza podróż była lżejsza. Chociaż niektórzy pacjenci uznają idee Epikura za nieistotne i niekonkretne, wielu odnajduje w nich otuchę i pomoc - być może dlatego, że przypominają im, jak powszechne są ich obawy, a ludzie tak wielcy duchem jak Epikur zmagali się z tymi samymi problemami.

Pozostawianie czegoś po sobie

Jak wynika z mojej długoletniej praktyki, ze wszystkich wyobrażeń, które przeciwdziałają lękom przed śmiercią i rozpaczy związanej z przemijaniem, w szczególną moc okazało się wyposażone wyobrażenie o pozostawianiu czegoś po sobie.

Pozostawianie czegoś po sobie - to zjawisko polega na tym, że każdy z nas tworzy, często bez świadomej intencji czy wiedzy, koncentryczne kręgi wpływu, które mogą oddziaływać na innych latami i nawet przechodzić ż pokolenia na pokolenie. A ten wpływ, jaki mamy na innych ludzi, jest z kolei przekazywany dalszym osobom, podobnie jak kręgi na powierzchni stawu rozchodzą się wciąż dalej, aż przestają być widoczne, ale trwają w skali miliony razy mniejszej. Wyobrażenie, że możemy zostawić po sobie coś z nas samych, nawet o tym nie wiedząc, oferuje mocny argument jako odpowiedź tym, którzy utrzymują, że ze skończoności i przemijalności człowieka niechybnie wynika brak jakiegokolwiek sensu.

KvTakie „kręgi na wodzie” niekoniecznie oznaczają pozostawienie po sobie swego wyobrażenia czy nazwiska. Wielu z nas dowiedziało się, że takie postępowanie jest daremne, bardzo dawno temu, kiedy w programie szkolnym było czytanie tych oto wersów z wiersza Shelleya o wielkim zdruzgotanym ptarożytnym pomniku na dziś jałowej ziemi.

W Imię me Ozymandias,

Ł,król królów wspaniały, m Spójrzcie na moje dzieła | i gińcie z rozpaczy,

KMocarze!

(tłum. Stanisław Barańczak)

fc;, Wysiłki, żeby zachować osobistą tożsamość, są zawsze daremne. Przemijanie pozostaje na wieczność. Idea przekazywania czegoś innym, tak jak się nią posługuję, odwołuje się zamiast tego do pozostawienia po sobie części swego doświadczenie życiowego, jakichś cech, jakichś ułamków mądrości,

; przewodnictwa, otuchy, które docierają do innych, znanych lub nieznanych. Dobrze to ilustruje historia Barbary.

^Szukaj jej wśród przyjaciół”: Barbara

Kl Barbara, którą przez wiele lat prześladował lęk przed śmiercią, opowiedziała o dwóch zdarzeniach, które wydatnie zmniejszyły ten lęk.

wm Pierwsze miało miejsce na spotkaniu szkolnym, gdzie po raz pierwszy po 30 latach zobaczyła nieco młodszą Allison, Z którą przyjaźniła się jako nastolatka. Ta podbiegła do niej, Zaczęła ją ściskać i obsypywać pocałunkami, dziękując za to, jak ogromnie dużo jej dała i jak ważne było jej przewodnictwo j|f życiu, kiedy obydwie były nastolatkami.

Barbara dużo wcześniej intuicyjnie rozumiała ogólny sens pojęcia pozostawiania czegoś po sobie. Była nauczycielką w szkole i uważała za oczywiste, że wpływa na swoich uczniów w sposób całkowicie oddzielony od pamięci o niej. Ale z po-

77