7 substancje uzupełniające 1

44 ♦ MATERIAŁY

SUBSTANCJE UZUPEŁNIAJĄCE

Do przygotowania farb. werniksów, mediów malarskich potrzebne są artyście substancje uzupełniające. To konserwanty, plastyfikatory, sykatywy. środki powierzchniowo czynne, wypełniacze i zagęszczacze. Sykatywy używane są tylko w farbach i mediach olejnych oraz werniksach.

KONSERWANTY

Dodawane są do farb akwarelowych i akryli, aby zapobiec powstawaniu pleśni i rozwoju bakterii w farbie. Niektóre bakterie mają wpływ na trwałość farby, szczególnie akwarel, atakując gumę (składnik spoiwa) powodują rozcieńczanie farby.

Tradycyjne środki antyseptycznc i dezynfekujące to: kamfora, tymol, eugenol, fenol, formaldehyd. Fenol i formaldehyd są nadal szeroko stosowane w akwarelach. W dużych stężeniach są bardzo toksyczne, stąd surowość przepisów dotyczących dopuszczalnych dawek, szczególnie w Stanach Zjednoczonych. Biorąc pod uwagę stopień ryzyka związany ze stosowaniem konserwantów, producenci poszukują formuły substancji zastępczej, równic skutecznej, ale o mniejszym stężeniu.

Wśród nich znajdują się pochodne fenolu - PCMC i PCMX i źródła formaldehydu - „Dowicil” - znajdujące się w powszechnym użyciu, a szczególnie do farb akrylowych. Współczesne pochodne izotiazolowe to „proxel" zICI i „kathon" z firmy Rohm & Haas; oba stosowane w akwarelach i akrylach.

Innym przykładem konserwantu jest używany do akwarel „tektamer".

Pigmenty różnią się ilością potrzebnego im konserwantu. Czernie wymagają wysokich stężeń konserwantów prawdopodobnie dlatego, że ich pochłanianie ciepła pomaga w rozwoju bakterii.

Niektóre środki - guma tragantowa - są lepszą pożywką dla pleśni, dlatego farby zawierające ją, czy zagęszczacze, muszą mieć więcej konserwantów.

Inną kwestią jest reaktywność pewnych pigmentów z konserwantami. Na przykład chinakridony i niektóre laki oparte na wodorotlenku glinu nie mogą być stosowane razem z fenolem, raczej z formaldehydem.

Wszystkie konserwanty określone zostały przez ustawodawstwo F.WG jako substancje niebezpieczne - toksyczne, drażniące czy szkodliwe.

PLASTYFIKATORY

Substancje te dodaje się do spoiw, aby nadać plastyczność powłoce farby. Najpopularniejszym środkiem dodawanym do akwarel jest gliceryna lub glicerol oraz sorbitol. jako tańszy substytut.

Glicerynę używa się również do farb plakatowych oraz gwaszy, w ilości 10%, a do akwarel w mniejszej - do 5%.

Chemiczne substancje nadające plastyczność, takie jak ftalal dibutylu stosuje się w alkidach, celulozach oraz niektórych żywicach syntetycznych, takich jak PVA. Akryle są uelastycznione przez dodatek miękkich polimerów, dlatego dają stałą elastyczną powłokę.

SYKATYWY

Inaczej substancje szybko schnące; dodaje się je do niektórych farb olejnych, mediów olejnych oraz pewnych werniksów.

Są to najczęściej sole ołowiu, kobaltu czy manganu. Dzielą się na substancje wysuszające samą powierzchnie (kobalt) lub całą warstwę (ołów). Te pierwsze wysuszają po wierzch nie, pozostawiając miękką warstwę pod spodem; drugie - wysuszają całą warstwę od środka.

W produkcji farb olejnych stosujemy pojedynczą sykatywę; w produkcji werniksów lub innych mediów konieczne jest zachowanie równowagi między s u bs i a ncj a m i p rzy spieszaj ąey m i schnięcie powierzchni i całej warstwy.

Producenci uważają, że nałożona pędzlem warstwa farby olejnej powinna wyschnąć w ciągu 2-14 dni. Szczególnie wolno schnące pigmenty modyfikuje się za pomocą sykatyw, aby zmieścić się w podanym czasie.

Używamy sykatyw w mediach malarskich, gdy pracujemy rzadką farbą, np. w laserunku. Ołów, kobalt i wapń - to najczęściej stosowana mieszanka. Wapń nie jest substancją osuszającą, ale zabezpiecza przed „omszeniem" powłok przezroczystych.

Obecnie toksyczny ołów powodujący ciemnienie jest zastępowany przez cer i cyrkon. Użycie sykatyw w werniksach zmniejsza się w miarę pojawiania się nowoczesnych werniksów opartych na żywicach ketonowych i akrylowych, schnących przez parowanie, a nic utlenianie.