7 (1538)

ków ekonomicznych między ludźmi. Istniejące w danych warunkach historycznych materialne siły wytwórcze i stosunki ekonomiczne, zwłaszcza stosunki produkcji, uniemożliwiają dowolne działanie gospodarcze. Wyznaczają one „koryto”, którym działanie gospodarcze się toczy, tj. kierunek i środki działania, oraz sposób, w jaki działania poszczególnych jednostek lub grup ludzkich splatają się ze sobą. Warunki te, które są historycznie dane, niezależnie od woli i świadomości ludzkiej, wyznaczają prawa ekonomiczne, które w tych warunkach działają.

Marks w następujących słowach charakteryzuje sposób, w jaki historycznie ukształtowane siły wytwórcze uniemożliwiają dowolność praw ekonomicznych: „...ludzie nie panują swobodnie nad swymi siłami wytwórczymi, podstawą całej ich historii, gdyż wszelka siła wytwórcza jest siłą nabytą, wytworem poprzedniej działalności. Tak więc siły wytwórcze są wynikiem praktycznej energii ludzkiej, lecz sama ta energia uwarunkowana jest okolicznościami, w jakie ludzie są stawiani przez uzyskane już siły wytwórcze, przez istniejącą przed nimi formę społeczną, której nie stwarzają, która jest produktem poprzednich pokoleń” ¹⁵.

Środowisko materialne, jakie człowiek sobie wytworzył, składające się z wytworów jego pracy, czyli jak je nazywa Krzywicki, materialny dorobek dziejowy społeczeństwa, wyznacza zatem środki pozostające do dyspozycji działalności gospodarczej ludzi¹⁶. Wyznacza ono również — zgodnie z prawem koniecznej zgodności stosunków produkcji z charakterem sił wytwórczych — stosunki produkcji, które również nie są dowolne ¹⁷. Stosunki produkcji zaś oraz pozostałe stosunki ekonomiczne między ludźmi wyznaczają cele, jakie sobie stawiają w swojej działalności gospodarczej (np. maksymalizacja zysku lub zaspokojenie potrzeb społeczeństwa) oraz sposób, w jaki działania ludzkie wzajemnie się splatają (np. kooperacja, podział pracy, wymiana produktów, konkurencja, monopol, wspólne planowanie).

Stąd, chociaż indywidualne działania jednostek i grup ludzkich są podejmowane świadomie i celowo, społeczny rezultat tych działań jest niezależny od woli ludzkiej, a często też ludzie nie uświadamiają go sobie lub uświadamiają fałszywie. Tworzenie się takiego społecznego rezultatu działań ludzkich przedstawia Engels w sposób następujący: „...w historii społeczeństwa działają wyłącznie ludzie, którzy obdarzeni są świadomością, kierują się rozmysłem lub namiętnością i dążą do określonych celów. Nie nie dzieje się tutaj bez świadomego zamiaru, bez zamierzonego celu.

Rzadko tylko spełzz a? rzone przez ludzi :eie c ziszczalne lub wtsez: * jące. W ten sposć: nsn nów indywidualny::: a: nie analogiczneg: :: lej działań są żarnie::::t. j nym albo też, o _i- zs. ■ łowi, to ostateim: _cx więc i w dziei~:_^ w przypadek. Ale •• dzą nim zawsze

prawa te odkry;

To, co Engeli splatania się i z : -in nych. Dlatego prawi niezależnych oz : « „

Techniczno-bili:

Należy tez : oraz stosunki związki pom:ę:r w procesie ::::_£ny_ i w toku ksz::i~:    .    =

nia, owej ; — _r aa Związki te są na danym szzz-: . nego produk:_ :• ~ ilości rozmaity: * ilości stali pc::: : trycznej itp.; ć: -=—a niczych potrzeb: : nież pracy ludzk.e; “W łaniami lub czyn:    : .ar

cji. Są to techniczne nŁ

¹⁵    K. Marks, List do P. Annenkowa z 28 grudnia 1846 r. Zob. K. Marks i F. Engels, Dzieła wybrane, wyd. cyt., t. II, s. 422.

¹⁶    L. Krzywicki, Rozwój społeczny wśród zwierząt i u rodzaju ludzkiego. Studia socjologiczne, wyd. cyt., s. 185.

¹⁷    Marks charakteryzuje stosunki produkcji jako „określone, konieczne, niezależne od ich woli” (tj. od woli ludzi). Zob. przedmowa do Przyczynka do krytyki ekonomii politycznej, wyd. cyt., s. 5.

^1S F. Engels, 1_:_ -    ‘

W: K. Marks, F. Er ::    Iz

ekonomicznych jak: --- --r*r myśli Marks, kiedy rr ; ~i (Naturgesetze) ora: -„tendencje działające . ł Kapitał, t. I, s. 4 i :

60