7 (749)

V

V

87

77; wystę-:rólewskich składka (k. Wojciecha a z Dębna, Wojciecha ilacja pod-:hlina, Jan ~ub signeto. ze składu Wojciecha emu prze-kuszowych eh. Noszą :zony tekst /tedy, gdy :go widać, iest pisana

ch 40 kar-ńerwszego anclerzego kart księgi ego z lat w pracach est pisana

jmuje ona zytelna na ais układu ia²⁴. Kilka od stycz-it ten jest aorowa za idkancler-brańca od :h w 1491 ch na jej

■92 — 1495 rzeważnie cją Grze-się w niej

lar ii datę et >it in Vilna

1928, nr 19 5372.

Księgi polskiej kancelarii koronnej

(k. 201—224^v) wpisy z relacją podkanclerzego Macieja z Drzewicy z 1505 r., czyli już z okresu panowania Aleksandra. Księga pisana na papierze o jednolitym znaku wodnym²⁷, raz jeden (k. 31) występuje inny znak²⁸.    ,

Księga nr 16 zawiera 659 wpisów z lat 1496—1499. Jest to najlepiej prowadzona i zachowana księga Metryki Koronnej z XV w. Dzieli się wewnętrznie na 14 składek, 11 z nich, sześcio- lub siedmioarkuszo-wych, jest zapisanych, trzy końcowe (k. 29l^v—343) są puste, tylko na ostatniej karcie (k. 344^v) wpisano uniwersał z 1498 r. Kolejność zapisanych składek jest oznaczona współczesnym pismem w .prawym dolnym rogu na pierwszej stronie składki. Składki oznaczono kolejno literami: A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L. W większości przypadków wpis niedokończony na ostatniej stronie składki przechodzi na pierwszą stronę składki następnej. Księga zachowała oprawę współczesną lub bardzo bliską czasowi jej powstania. Jest to księga podkanclerska Wincentego z Przerębu, który w 90% wpisów występuje jako rektor. Cała księga pisana na papierze o tym samym znaku wodnym²⁹.

Księga nr 17 obejmuje lata 1492—1502, zawiera 763 wpisy rozmieszczone na 39 składkach cztero-lub pięcioarkuszowych. Jest to księga kanclerska Krzesława z Kurozwęk, który wj^rstępuje w formule relacyjnej w sposób ciągły w całej księdze, jeden raz występuje relacja podkanclerzego Wincentego z Przerębu oraz pojedyncze relacje wcześniejsze kanclerza Jana Gruszczyńskiego, podkanclerzych Wojciecha z Żychlina i Grzegorza z Lubrańca. Księga obejmuje panowanie Jana Olbrachta (k. 1—222) za okres 8 X 1493 — 30 IV 1501, czas po jego śmierci (3 VIII — 3 X 1501) z wpisami dokumentów wystawionych przez kardynała Fryderyka arcybiskupa gnieźnieńskiego (k. 224v—236) oraz początkowy okres (koniec października 1501 do 30 V 1502) panowania Aleksandra (k. 240—367). Pierwsze karty księgi (k. 1 — 12) prawie nieczytelne na skutek pokrycia odczynnikiem dziś zupełnie zbrązowiałym. Cała księga pisana na papierze o jednakowym znaku wodnym³⁰.

Księga nr 19³¹ z lat 1501 — 1505 w niewielkiej tylko części dotyczy panowania Jana Olbrachta (k. 5—52), reszta księgi (k. 54—200) pochodzi z następnego panowania. Na łączną liczbę 554 wpisów, 146 pochodzi z czasów Jana Olbrachta. Jest to księga podkanclerska Macieja z Drzewicy, który występuje stale w formule relacyjnej. Jeden raz spotyka się relację kanclerza Jana Łaskiego. Interesująca nas część księgi pisana jest na papierze o jednakowym znaku wodnym³².

Jak widzimy na podstawie przytoczonego wykazu piętnastowiecznych ksiąg Metryki Koronnej, posiadamy obecnie pięć ksiąg z czasów Kazimierza Jagiellończyka oraz dwie pełne i dwie częściowe księgi Jana Olbrachta. Nasuwa się pytanie, czy dzisiejszy stan liczbowy tych ksiąg jest kompletny, a jeżeli nie, to w jakim stopniu?

Wszyscy dotychczasowi badacze Metryki Koronnej są zgodni w tym, że są braki w księgach z czasów Kazimierza Jagiellończyka. T, Wierzbowski stwierdzał, że „niemało" z nich zaginęło⁸³. Według E. Nowickiego „dochowały się do nas bardzo drobne niestety ułamki ksiąg kancelaryjnych"³⁴. Jego głównym argumentem dla takiego stwierdzenia są proporcje czasu panowania i liczby zachowanych ksiąg Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta. Zestawia liczby 45 lat panowania i pięć ksiąg Metryki pierwszego z nich oraz 10 lat panowania i cztery księgi drugiego³⁶ i na zasadzie braku proporcji tych liczb wyciąga wniosek o zaginięciu większości ksiąg Metryki z czasów Kazimierza Jagiellończyka. Również S. Kętrzyński wypowiada podobne zdanie o stanie zachowania Metryki Koronnej Kazimierza Jagiellończyka, stwierdzając, że „większa jej część ... do naszych czasów nie dotrwała i zaginęła niewątpliwie dawno"³⁸.

¹¹ F. Piekosiński, Wybór znaków wodnych z XV stulecia, Kraków 1896, nr 876, (zbliżony do C. M. Briąuet, o. c., t. IV nr 15165).

²⁸ C. M. Briąuet, o. c., t. II nr 4891.

⁸⁹ Zbliżony do C. M. Briąuet, o. c., t. IV nr 15372.

³⁰    F. Piekosiński, o. c., nr 876 (zbliżony do Briąuet, o. c., t. IV nr 15165).

³¹    Poprzednia w kolejności księga Libri Inscriptionum Metryki Koronnej nr 18 jest księgą kancelarii książąt mazowieckich.

³²    Zbliżony do C. M. Briąuet, o. c., t. IV, nr 15370.

33    t. Wierzbowski, MRPS, t. I, Warszawa 1905, k. II —III: Ex his, quae praemisimus, evidenter apparet, non paucos codices matriculares, ąui Casimiri illius temporibus perscripti sunt quosque ultra saeculum XV-um durasse verisimile est, postea esse desiisse.

³⁴    E. Nowicki, Studia, s. 92.

³⁵    Należy sprostować, że z czasów Jana Olbrachta mamy dwie księgi pełne i dwie częściowo należące do jego panowania.

³⁶    S. Kętrzyński, Zarys, s. 418;

V