80

większość ludzi posługiwać się będzie rachunkiem zysków i strat to demokracja musi się załamać pod ciężarem wszystkich racjo' nalnych osób, starających się wykorzystać system, w którym żyją. A zatem, skoro większość ludzi nie posługuje się rachunkiem zysków i strat, to zgodnie z przedstawioną analizą demokracja opiera się na irracjonalnych postawach obywateli¹.

polityczny, w . Liberalny

Podobny pogląd prezentuje Bobbio pisząc, iż jedną z największych złamanych obietnic liberalnej demokracji jest niepowodzenie w wykreowaniu racjonalnego wyborcy, którego świadectwem jest rosnąca apatia polityczna w ustabilizowanych demokracjach^{2 3}. Bliższy jest mi jednak pogląd McNaira, który trafnie zauważa, iż polityczna bierność może być całkowicie racjonalną, a nawet cyniczną odpowiedzią na proces ■ którym głos jednostki nie ma żadnego znaczenia system demokratyczny jest skłonny jednak bardziej zaakceptować niekompetencję niż obojętność w sferze polityki. Oddanie głosu jest w istocie rzeczy swoistym gestem, który niewiele ma wspólnego z rzeczywistym wpływem na podejmowanie decyzji poli-fcycznych.^Partycypaęjs stanowi natomiast wartość samą w sobie.. Wspominałem już, że współczesne wybory w stabilnych państwach demokratycznych mają charakter w dużej mierze symboliczny. Są rodzajem widowiska, choć ich porównanie z podobnie widowiskowymi wyborami w systemach niealtematywnych byłoby nadużyciem. Nawet jednak ów symboliczny udział w wyborach oznacza opowiedzenie się za określoną interpretacją reguł gry politycznej. Ola wszystkich zmagających się w wyborach ugrupowań politycznych mobilizacja elektoratu jest celem wspólnym. Jak podkreślałem, odmienności pojawiają się na drugim poziomie, w momencie określenia celów szczegółowych, ku którym ów zaktywizowany elektorat powinien podążać.

Społeczeństwa stabilnych państw demokratycznych, żyjące w warunkach materialnego dobrobytu, rozwiniętej autonomii i wol-

QQSVJ>    ******IUU |A/OU    JOJEWU IkUU9C&Wgi^wiuęgv

jjntcrnalizowania założeń leżących u podstaw systemu. Są wśród jjjch indywidualizm, poszanowanie własności prywatnej, koncentracja aktywności w sferze ekonomicznej, pochwała przedsiąbior-cjości w związku z gromadzeniem dóbr materialnych, akceptacja reguł gry politycznej pojmowanej jako wspólna sztuka. Jest to jednak tylko jedna z możliwych interpretacji modelu życia w państwach wysoko rozwiniętych ekonomicznie i stabilnych politycznie⁴. Opowiadając się za inną interpretacją tej rzeczywistości, można przytoczyć stanowisko G. Sartoriego, który powołując się na K. Martina pisze: „Od czasu rewolucji francuskiej i pierwszej rewolucji przemysłowej żyjemy w stałym pośpiechu, szybkie, nieustanne zmiany nie pozostawiają nam czasu na dostosowanie się do nowych warunków. Co więcej, <szybki ruch był tak podniecający, że ludzie zapomnieli spytać, w jakim kierunku pędzą>”⁵.

Uważam, iż socjotechnika właściwa liberalizmowi może być rozumiana jako dyrektywa udziału w konsumpcyjnym wyścigu n flięoznaczonym dystansie. Zgoda co do tak wyznaczonego celu procesów socjalizacji oraz socjotechniki, eliminowałaby alternatywne modele życia i osiągania sukcesu. C. Offe zauważa, że: „Ukryte socjologiczne założenie, leżące u podstaw ustrojowej organizacji państwa dobrobytu mówiło, iż wzory żyda skoncentrowane wokół <prywatności>, a więc rodziny, pracy i konsumpcji, absorbują energię i aspiracje większośd obywateli. Wobec tego uczestnictwo w konflikcie wokół polityki państwa będzie przedmiotem marginalnego zainteresowania większośd społeczeństwa*⁶. Na początku lat pięćdziesiątych dokonano istotnego prze-

157

1

A. Downs, An Economic Theory of Democracy, New York 1957, rozdział 14, cyt. za: A. Gutman, Demokracja, w: R.E. Goodin, P. Pettit (red.), Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej, Warszawa 1998, s. 540.

2

N. Bobbio, op. cit., s. 36.

3

B. McNair, op. cit., s. 44.

4

⁴⁸ Zdaniem C. Lascha, liberałowie zawsze uważali, że demokracja może się obejść bez cnót obywatelskich, bowiem to liberalne instytucje, a nie charakter obywateli mają umożliwiać działanie demokracji. Wydaje się, że kryzys kompe-tajgi i zaufania obywatelskiego podaje w wątpliwość to wygodne założenie. C. Lasch, Bunt elit, Kraków 1997, s. 87.

5

G. Sartori, Teoria demokracji, Warszawa 1994, s. 606. Cytowany w tekście pogląd K. Martina pochodzi z: K. Martin, French Liberał Thought in the Eigh-tmth Century, London 1954, s. 278.

6

“ C. Offe, Nowe ruchy społeczne: przekraczanie granic polityki instytucjonalni w: Władza..., s. 228.