81

Gatunek - sonet (odmiana włoska), 1 4 wersowy, zbudowany z czterech strof, z których dwie pierwsze - opisowe

-    zawierają 4 wersy, dwie ostatnie - refleksyjne

-    3 wersy

Podmiot liryczny - dekadent, człowiek końca wieku, odczuwający świat jako miejsce bezgranicznego cierpienia, mający poczucie bezsensu własnej egzystencji; artysta, człowiek wykształcony, o czym świadczą nawiązania do filozofii, sztuki i mitologii; wypowiada się w pierwszej osobie (liryka bezpośrednia), można go utożsamiać z autorem

Środki stylistyczne

•    porównanie („jak rzeźbiarz, co chciał zakląć w marmur Afrodytę")

•    metafory („posągi moich marzeń strącam z piedestałów")

•    epitety (np. „dzikie szaleństwo", „marmury rozbite")

Konteksty

•    filozoficzne - nawiązanie do filozofii Schopenhauera, filozofii buddyjskiej (pojęcie nirwany)

•    kulturowy - przeżycie pokoleniowe (zjawisko dekadentyzmu)

•    biograficzny - Tetmajer był twórcą nurtu dekadenckiego na gruncie polskim, w życiu osobistym też pozował na dekadenta

•    do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu poety, związku między filozofią a literatura, prądów kulturowych epok i ich odbicia w literaturze

Lubię kiedy kobieta

- jeden z najbardziej znanych erotyków Tetmajera; w czasach współczesnych poecie uznany za niezwykle śmiały, prowokujący, łamiący wszelkie konwencje mówienia i pisania o miłości; szokował bezpośredniością mówienia o pożądaniu, akcie miłosnym, w którym kobieta jest tylko narzędziem rozkoszy i obiektem erotycznej żądzy, a miłość - szaleństwem zmysłów, biologią, fascynacją ciałem, chęcią zaspokojenia popędu seksualnego; ton utworu nie narusza granicy dobrego smaku. Miłość w erotykach Tetmajera stanowi ucieczkę przed strachem i niebytem, jest lekiem na depresję i dekadentyzm (np. w wierszu Ja, kiedy usta).

W utworach Tetmajera (między innymi Lirykach tatrzańskich) zauważyć również można tendencje impresjonistyczne. Cechy: ukazywanie ulotności chwili, migotliwy obraz natury, nasycony światłem górski pejzaż. Przykłady: O zmroku, Melodia mgieł nocnych. Morskie Oko, W Białem. Środki stylistyczne: epitety, antropomorfizacje, symbole, wyrazy dźwiękonaśladowcze.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: literackich portretów kobiet czy mężczyzn, motywu miłości

W poezji Tetmajera obecne są wszystkie -izmy epoki, również symbolizm (Limba, Schnąca limba) i pamasizm (Danae Tycjana, Dyskobol, Posąg Hermesa).

Morskie Ob

W całym swym sposobie bycia, w aparycji, nawet w powikłaniach swej osobistej biografii zdawał się być takim, jakim prawdziwy poeta być powinien. Otaczała go sława, uwielbiały go kobiety. Jego wiersze recytowane były przy każdej nadarzającej się okazji i stawały się natchnieniem wielu kompozycji muzycznych i wokalnych najświetniejszych twórców tamtej epoki. Najznakomitszy dra-matopisarz Młodej Polski unieśmiertelnił go w swoim genialnym dramacie.

Artur Hutnikiewicz, Młoda Polska-1994

Jon Kasprowicz, Poezje

Hymny - cykl liryków Jana Kasprowicza o wyraźnie eks-presjonistycznych cechach; poezja buntu i metafizycznego lęku przed końcem świata i Sądem Ostatecznym. Formą nawiązują do liryki hymnicz-nej i pieśni kościelnych (przeważnie średniowiecznych, np. Dies irae, $a/ve Regino, Święty Boże), cechy: patos, silne kontrasty (między innymi modlitwa/bluźnierstwo, grzech/pokuta, bunt/pokora), charakter eksklamacyjny, przeważa wiersz wolny, rymy nieregularne, odległe. Hymny są jednym z pierwszych utworów katastroficznych, pełnych zapowiedzi kresu świata i apokaliptycznych wizji.

Dies irae

Hymn ten wyraża protest przeciwko idei Sądu Ostatecznego. Jeżeli człowjiek, stworzony przez Boga, jest grzesznikiem, to cała odpowiedzialność za popełnione zło powinno spaść na Boga. Sąd Ostateczny wydaje się więc niesprawiedliwością. Podmiot liryczny odwraca się od Boga, uważa, że tylko śmierć może wyzwolić go od cierpień. Symbolem upadku człowieka i grzechu jest jasnowłosa Ewa pieszcząca węża - wcielenie szatana. Pojawia się także tragiczna głowa „owinięta cierniową koroną" i symbolika zaczerpnięta z Apokalipsy św. Jana.

Symbolika biblijna: głowa w cierniowej koronie, trąby, psalmista-prorok, Sąd Ostateczny, Ewa, wąż-szatan, krzyże, rzeki krwi, zasłona, Adam, Enoch i Eliasz, Michał Archanioł, raj

Święty Boże [...]

Utwór zawiera elementy satanizmu, widoczne szczególnie w bolesnych pytaniach formułowanych przez podmiot liryczny. Kim jest Stwórca świata: Bogiem czy szatanem? Dlaczego Stwórca patrzy z zimną obojętnością na niedolę i cierpienia człowieka? Dlaczego oddaje go w moc szatana i zsyła na niego śmierć? A może wobec tego jest szatanem i to do niego należy się modlić?

Odnajdujemy tu nawiązanie do Wielkiej Improwizacji z III części Dziadów — lucyfe-rycznego buntu przeciw Bożej obojętności i nieczułości na losy świata. Zauważyć także można stylizację na pieśń religijną (suplika-cję), między innymi refrenowe wplatanie słów modlitwy Święty Boże, święty mocny.

Konteksty: biblijny, filozoficzny, biograficzny (tragedia życiowa poety zaowocowała buntem i rozpaczą)

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu Sądu Ostatecznego, motywu Apokalipsy, motywu szatana, motywu Boga

Krzak dzikiej róży - cykl symbolicznych sonetów, których tło stanowi przyroda tatrzańska; umieszczone na jej tle próchniejąca limba i płonący krzak dzikiej róży są symbolami śmierci i życia, odchodzących starych idei i narodzin nowej epoki.

[...]

Słońce w niebieskim lśni krysztale,

Światłością stały się granity, Ciemnosmreczyński las spowity W bladoniebieskie, wiewne fale.

Cechy twórczości Kasprowicza

C naturalizm

•    ekspresjonizm

•    symbolizm

•    impresjonizm

•    nastrojowość

•    katastrofizm

•    franciszkanizm (w tomikach Mój świat, Księga ubogich)

Leopold Staff, Poezje

Leopold Staff nazywany jest „poetą trzech pokoleń", debiutował tomikiem Sny o potędze (1901 r.) w rozkwicie świetności Młodej Polski.

W poezji Staffa odnajdujemy wszystkie-izmy epoki, do których poeta dodaje jednak własną filozofię wywiedzioną z franciszkanizmu, humanizmu i stoicyzmu (np. Przed śpię w).

Kowal - sonet demonstrujący tęsknotę podmiotu lirycznego za siłą, niezłomnym, wielkim sercem artysty, nieskażonym dekadencką słabością; wyraźny wpływ filozofii Nietzschego, buntującego się przeciw schyłkowości i dekadencji, niszczącym „wolę mocy".

Dionizyjskość i nietzscheanizm, marzenie o „nadczłowieku" są widoczne również w innych lirykach Staffa z tomiku Sny o potędze, między innymi