82

_

w otwierającym go wspomnianym Kowalu oraz w Śnie nieurodzonym, Mocarzu, Nadmiarze.

Deszcz jesienny - jeden z niewielu dekadenckich liryków Staffa z tomiku Dzień duszy; zwątpienie i rozpacz podmiotu wywołuje w nim smutny, jesienny deszcz, oddający zarazem melancholię i stan „chorej duszy"; środki stylistyczne: liczne epitety, onomatopeje, metafory; symbole typowe dla liryki dekadenckiej: łzy, rozpacz, smutek, znużenie, senne mary, mgły, deszcz.

Przedśpiew - wiersz z tomiku Gałąź kwitnąca; jest wyznaniem credo artysty, znającego nie tylko piękno i szczęście, lecz również smak goryczy, zawodów, rozczarowań, miłosnych cierpień, a jednak - mimo wielu klęsk - „śpiewającego pochwałę życia" i powtarza-

Bolesław Leśmian, Łąka

Topielec - liryka narracyjna, naznaczona silnymi wpływami filozofii Henri Bergsona; przyroda jawi się jako tajemniczy żywioł, nieodgadniony byt, który pochłania pragnącego ją poznać człowieka.

Wędrowiec, który chce poznać świat, odgadnąć tajemnicę bytu, zgłębić „zieleń samą w sobie", zostaje przez nią unicestwiony, wciągnięty w jej bezdenną otchłań:

[...]

Ze leży oto martwy w stu wiosen bezdeni,

Cienisty, jak bór w borze - topielec zieleni.

Gdyby nawet udało się dotrzeć do tajemnicy bytu, nie jącego dewizę humanistów: „żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce"; zauważalne umiłowanie świata, natury i człowieka; postawa stoickiego spokoju, wypływająca z doświadczeń życiowych.

[...] I pochwalam tajń życia w pieśni i w milczeniu, Pogodny mądrym smutkiem i wprawny w cierpieniu.

Cechy twórczości Staffa

•    nietzscheanizm

•    stoicyzm

•    franciszkanizm

•    augustynizm

•    humanizm

•    epikureizm, afirmacja życia

•    klasycyzm, parnasizm

•    dionizyjskość

•    do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: związków między literaturą i filozofią, motywu poety, postawy franciszkańskiej

sposób uniknąć rozczarowania, okazuje się, że „po tamtej stronie" jest nicość, pustka, mrok (porównaj późniejsze wiersze, np.: Dziewczyna, Dwoje ludzieńków).

Cechy twórczości Leśmiana

•    ludowość

•    bergsonizm

•    symbolizm

•    stylizacje językowe

•    obecność motywów mitycznych i baśniowych

•    bohater liryczny - człowiek z marginesu

•    erotyzm, perwersja

•    egzystencjalizm

•    oniryzm

•    metafizyczny realizm

•    neologizmy

•    biologizm, zmysłowość

Staff znalazł się od początku pod urokiem Nietzschego choćby jako jeden z tłumaczy zbiorowego wydania pism autora „Zaratustry" [...]. Aprobował tęsknotę za wielkością i siłą, ale łączył je z chrześcijańskim przykazaniem miłości i współczucia. Marzenia o potędze stawały się najbardziej wewnętrznym, osobistym i duchowym dążeniem do takiego poszerzenia i pogłębienia życia duszy, w którym osiąga się absolutną władzę nad sobą i światem.

Artur Hutnikiewicz, Młoda Polska, 1996

U podstaw liryki Leśmianow-skiej zdawał się kryć subiektywny idealizm i ekspresjo-nizm [...] stwarzał swój własny świat, fantastyczny, alogiczny jak sen, widmowy, nierealny, niesamowity, choć pulsujący zarazem biologiczną potęgą sił witalnych, świct odczłowieczony, zamieszkany przez dziwne, osobliwe kalekie stwory, jakie stwarzała jego osamotniona wyobraźnia poety nie przystosowanego do świata, w jakim mu żyć wypadło.

Artur Hutnikiewicz, Młoda Polska.

1996

11. Dwudziestolecie międzywojenne

Nazwa epoki i ramy czasowe

Termin „dwudziestolecie międzywojenne" związany jest ściśle z ramami czasowymi epoki, obejmującymi dwadzieścia lat między zakończeniem I wojny światowej a wybuchem II wojny światowej (1918-1939).

Charakterystyka epoki

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Babcia

(fragment)

Za lat pięćdziesiąt siądzie przy fortepianie (będzie miała wówczas wiosen siedemdziesiąt cztery)

babcia co nosiła jumpery i przeżyła wielką wojnę nudną niesłychanie. Babcia, za której czasów jeździły tramwaje, samolot pierwszych kroków uczył się po niebie, a ludzie przez telefon mówili do siebie, nie widząc się nawzajem.

Babcia pamiętająca Krakusa i Wandę, a w każdym razie Piłsudskiego i Focha, która się upajała jazz-bandem i odbierała listy.od listonosza

(...) dopiero po roku 1918 uświadomiono sobie powszechnie, że pewne formy i normy, określające dotąd życie społeczne i uchodzące za niewzruszone i nietykalne, podważone zostały i zakwestionowane w samych swych podstawach.

•

Gdyby szukać owej cechy najistotniejszej, co określa niejako i definiuje oblicze i fizjonomię wieku, to można by ją dostrzec przede wszystkim w nerwowo przyśpieszonej, niespokojnej zmienności życia, w dynamicznej płynności i nietrwałości jego politycznej, społecznej i kulturowej struktury.

•

Dzięki specyficznym środkom ekspresji film wywołał przede wszystkim prawdziwą rewolucję w rozumieniu i w przedstawianiu przestrzeni i czasu. (...) film realizuje i nadaje widomy kształt rewelacjom dwudziestowiecznej nauki i filozofii, temu nowemu pojęciu czasu, jakie sformułowali Bergson i Einstein.

Artur Hutnikiewicz, Od czystej formy do literatury faktu, 1974

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nastąpiło znaczne ożywienie życia kulturalnego i literackiego. Powstawały liczne grupy artystyczne. W 1920 roku założono Związek Literatów Polskich, a w 1924 roku - polski oddział Pen Clubu, reprezentujący polską literaturę w święcie. Polscy literaci odcinali się od nurtu tyrtejsko--martyrologicznego, który zdominował literaturę i sztukę XIX wieku. W nurt nowej literatury włączyło się również starsze pokolenie twórców: Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz, Leopold Staff. Pierwsze lata epoki cechowały się radością z odzyskania wolności i zachwytem cywilizacją. W prozie, której rozwój przypadł na lata 30., dominowała tematyka rozrachunkowa, psychologiczna i społeczna. Rozwijał się teatr i dramat groteskowy. U schyłku epoki nastąpił wzrost nastrojów katastroficznych (liryka poetów z grupy Zagary). Do sztuk tradycyjnych dołączyła nowa dziedzina - film. Lata międzywojenne określić też możemy jako epokę wynalazków, rozwoju techniki, zmiany obyczajów i mody, nowych awangardowych kierunków w sztuce.

Okładka tomiku wierszy Juliana Przybosia