83

_

6.1. WYDALANIE PRODUKTÓW METABOLIZMU. PRZEMIANY ZWIĄZKÓW AZOTOWYCH

Wydalanie (ekskrecja) - polega na usuwaniu z organizmu zbędnych i szkodliwych produktów p-T=. miany materii. Są to przede wszystkim związki azotowe powstające na skutek rozkładu cherr a-^ go (degradacji) aminokwasów oraz zasad azotowych.

Uboczne produkty przemiany materii usuwane z organizmu człowieka to m.in. woda i sole minerci'-; dwutlenek węgla, mocznik, kwas moczowy. Wszystkie te produkty, oprócz dwutlenku węgla, sq usuw;-ne przez układ wydalniczy. Woda, sole mineralne i mocznik usuwane są także przez skórę.

Formy wydalania azotu

Podział organizmów ze względu na formę wydalanego azotu

• amonioteliczne    • ureoteliczne    • urikoteliczne

wydalają amoniak    wydalają mocznik    wydalają kwas moczow.

Nazwa wydalanego związku	Wzór sumaryczny	Wzór strukturalny	Właściwości chemiczne	Przykłady organizmów
Amoniak	nh3	/^XZ — X	-    silnie toksyczny -    łatwo przenika przez powłoki ciała -    bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie	ryby kostnoszke-letowe, larwy płazów, krokodyle, żółwie słodkowodne
Mocznik	CO(NH2)2	o 1 II h2n—c —nh2	-    nietoksyczny -    bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie	ryby chrzęstne, płazy, ssaki
Kwas moczowy	c5n4o3h,	O H I^1) ^	-    nietoksyczny -    słabo rozpuszcza się w wodzie Uwaga: U człowieka produktem rozkładu puryr	gady, ptaki, owc-dy (guanina) <was moczowy i.

Powstawanie mocznika - cykl mocznikowy (zachodzi w hepatocytach)

Powstawanie mocznika rozpoczyna się od deaminacji aminokwasu, w wyniku czego powstaje jon arsenowy i ketokwas.

Silnie toksyczny jon amonowy natychmiast zostaje przekształcony w karbamylofosforan. Ten zostc; włączony w cykl mocznikowy (ornitynowy), którego produktem jest mocznik. Cykl mocznikowy jesr s

nie endoenergetyczny.

COCT

NH!—C —H-

4

aminokwas

deaminacja

	cocr
- nh; +	- CIII O
jon	R
amonowy	ketokwas

NhT

HCO'

_a:

o

cyfrulina

*(aminokwas)^J

Ketokwas, będący dac * z produktów deaminacji, ^v-częściej wykorzystywał-. do syntezy cukrów czów, ewentualnie po kształceniu w acetylo-C:~ zostaje utleń:: w cyklu kwasu c»' nowego.

Pi + Pi

2 ATP 2 ADP + Pi

karbamylofosforan

' asparaginian

ornityna

(aminokwas)

M

burszfynylo-

arginina

R - łańcuch boczny aminokwasu M - mitochondrium C — cytozol

<j₂h—c—nh₂

mocznik

Cykl moanikcwy

6.2. WYDALANIE U BEZKRĘGOWCÓW I KRĘGOWCÓW

Przeglqd narządów wydalniczych bezkręgowców

jelito środkowe

PROTONEFRYDIA (np. wypławek)

METANEFRYDIA (np. dżdżownica)

ijepe-jokońaeme leanału z komórką płomykową

cewki Malpighiego

CEWKI MALPIGHIEGO (np. pszczoła)

Przegląd narządów wydalniczych kręgowców

Grupy

kręgowców

Budowa

układu

wydalniczego

Gł. wydalany produkt przemian azotowych

Problem

osmoregula-

cyjny

Ewolucyjne

dostosowanie

Ryby

parzyste nerki —* pęcherz moczowy —► kanał moczowy —» otwór wydalni-czy

amoniak

u kostnych słodkowodnych: pęcznienie przez pobieranie wody; u chrzęstnych: susza osmo-tyczna

u kostnych: nasilona filtracja i resorpcja jonów z wody; u chrzęstnych: zwykle bezkłę-buszkowe nerki i gromadzenie mocznika we krwi

Płazy

Gady

Ptaki

Ssaki

"yższe

parzyste nerki -*■

moczowody —* pęcherz moczowy —* kloaka —*■ otwór wydalniczy

parzyste nerki -*■

moczowody —*■ pęcherz moczowy

—* kloaka -*

odbyt

parzyste nerki -*

moczowody-*•

kloaka-* odbyt

parzyste nerki-*■

moczowody-*■

pęcherz moczowy cewka moczo-

amoniak i mocznik (u form dorosłych)

kwas

moczowy

kwas

moczowy

nik

u dorosłych: niewielki nadmiar wody u wodnych; na lądzie - susza osmotyczna

znacznie zredukowane kłębu-szki nerkowe

resorpcja wody w kloace

susza

osmotyczna

małe kłębusz-ki nerkowe i dość krótka pętla Henlego

obecność pętli Henlego (zbudowanej z nabłonka płaskiego), znaczna filtracja i stężenie moczu