83 (139)

W średniowieczu, w XII—XIV wieku, akcent polski prawdopodobnie przestał być również swobodny co do miejsca w wyrazie, dziś jest akcentem stałym, bo normalnie wyróżnia w każdym wyrazie sylabę przedostatnią. Swobodny akcent utrzymał się w językach ruskich i południowosłowiańskieh, a także z pewnymi zmianami w archaicznych - narzeczach północnokaszubskich. Na przykład na Helup^mo^g — pomPoSeś,gPodzana — godziną, sPpsot — slosada— łych sos lot, kPobdla— tych koWił, młodH, gP&ra— QÓrPg, na kraj Pu, godoPj, sterota.

W językach czeskim, słowackim i w obu łużyckich akcent jest unieruchomiony na początkowej sylabie wyrazu. Podobny akcent „inicjalny⁴⁴ zachowały gwary południowokaszubskie oraz często gwary podhalańskie. Na przykład Zakopane, PPoronin, z PPoronina, zPac(e)ka6, mPat{u)śa, cMał(u)pa, piPech{o)tą.

Wolno przypuszczać, że dawniej akcent inicjalny był również ogólnopolski, czyli z pierwotnego swobodnego zmienił się najpierw, w XII—XIV wieku, na nieruchomy inicjalny, a dopiero potem, w XV wieku, przesunął się na sylabę przedostatnią. Na taką kolejność rozwoju polskiego akcentu wskazują następujące fakty.

1)    W najstarszych zabytkach polskich zachowały się dwojakie formy 2. osoby trybu rozkazującego, np. w „Bogurodzicy⁴⁴ spuścU — słPysz. Porównanie z językiem rosyjskim świadczy, że rozkaźniki z końcówką -i miały akcent na tej końcówce, a rozkaźniki bez -i miały akcent na rdzeniu: ros. cnycmPu — caPuiu. Oboczność form spuścH — 8ł\ysz w XIV wieku jest więc widocznie śladem dawniejszego ruchomego akcentu polskiego (zob. s. 39, 41, 47).

2)    W gwarach podhalańskich wyrazy trzy sylabowe często redukują środkową sylabę, np. p\oo{e)kaj, m\at(u)sia, chPal(u)pa. Otóż w języku ogólnopolskim były podobne redukcje samogłosek środkowych w wyrazach trzysylabowych już w XIV—XV wieku. 'Widać to w imionach, np. KPa£(i)mierz, Wi\ęc{e)sław, WPoj(e)cieeh, J3'o0(o)dan, RPacław z dawniejszej formy 2?lad(o)slaw, stąd .Racławice, a także w niektórych wyrazach pospolitych, np. tci'el(i)ki, lcPal{i)żdg, Pal(i)bo, Paż(e)by, Hż(e)by. Wyrazy te świadczą, że dzisiejszy akcent na sylabie przedostatniej nie jest pierwotny; skrócenie tych wyrazów mogło nastąpić tylko w opoce akcentu inicjalnego.

W wyrażeniach przy im ko wy eh typu *l« mąż, n 'a meś, »«U« nor,

•’    83