84 (133)

nO dwór, <?lo mnie, zO mną, także w zaprzeczonych czasownikach jednosylabowych, np. niO chcę, m'e dam, ni\e bierz, niO rób, akcent przerzucony na przyimek lub partykułę przeczącą może być szczątkowym archaizmem z czasów akcentu inicjalnego. Podobne zjawisko jest w języku czeskim: dto Prdhy, n*e dam-, również na Podhalu: dO Zakopanego, d\o Poronina, ni\e damy. Natomiast nową polską tendencję akcentową obserwujemy w formach czasu przeszłego, np. poszlHśmy, poszliście, lub w trybie warunkowym, np. poszedłbyś, poszłaby, poszlibyśmy, poszlibyście, również w wyrazach obcego pochodzenia, np. gramatyka, fizyka, krytyka. Za chodzi tu obecnie, głównie u młodzieży, proces wyrównania do ogólnej zasady akcentu na przedostatniej sylabie. Dotychczas jeszcze wciąż obowiązuje wymowa literacka typu poszliśmy, poszlibyśmy, phszłaby, ponieważ cząstki -śmy -ście, -by -byśmy -byście nadal są ruchome, np. t\am byśmy pOszli, gdziOście b\yli, żeby byia.

Można też zauważyć tendencję do nastrojowego nasilania pobocznego akcentu na początkowej sylabie w przemówieniach lub ożywionych dyskusjach.    * •

1.    Z jakich samogłosek prasłowiańskich rozwinęły się samogłoski polskie?

2.    Jakie spółgłoski spowodowały zmiany wymawiania samogłosek?

3.    Czy polskie nosówki ę — ą wprost odpowiadają prasłowiańskim ę — ę, porównaj ruskie rmmb dyóoe i nnmuu dy6, 'tj. pięć dębów, ale piąty dąb’.

4.    Jakie gwary nie znają d ścieśnionego, jakie nie znają ś ścieśnionego? Które gwary rozróżniają 6 od u w wymowie?

5.    Wymieńcie kilka wyrazów, w których akcentujemy sylabę trzecią od końca.

6.    Wyznaczcie akcenty główne i poboczne, enklityki i proklityki w kilku zdaniach prozy oraz w kilku wybranych zwrotkach wierszy, np. Mickiewicza lub Kochanowskiego.