87 (112)

Łl U-^fJStitin.C UtftW-lńJti. )> Kiww«łl‘ f.vAr<mi ńnAm.Vł.i.■nwtifłj'. W.-r*£)»» ,l:ii' ISBN 9T3łJ-0l 15495-O, • Ir. 'AA! PWN X«f

n sn

■0.26

Ryc. 11.2. Ltufou zgonów w Lomiyntc w grudniu 1952 r. spuwu<kwun>vh zunjcczyszczemem powietrzu SU.

i pylon zawieszonym

Źródło: Collic:. Cox. Johnson. Millci i ló?8: 15).

SV	3 ° i 5^1..
« t a -• ■ £ ^r	,® y.r j= ^ 8 ® r
	> —
55	-■o ki

■0 ?G

■ o.ao

0,20

■0.10

Znacznie słabsze jesi nalomiast oddziaływanie zanieczyszczeń przenikających przez skórę.

11.5.2. Wpływ wybranych substancji chemicznych na zdrowie człowieka

Dokonanie wyczerpującego przeglądu negatywnego wpływu chemizacji i zanieczyszczenia środowiska na zdrowie obecnie żyjących ludzi oraz ich bliższych i dalszych potomków jest praktycznie niemożliwe ze względu na różnorodność odprowadzanych do środowiska substancji oraz brak pełnej wiedzy o ich działaniach.

Skutek działania zanieczyszczeń zależy od wieku, stanu zdrowia, jakości pożywienia, pogody. Bardzo niebezpiecznym zjawiskiem jest synergizm (skutek jednoczesnego działania dwu lub więcej substancji może być znacznie silniejszy niż suma skutków oddziaływania każdej z nich osobno).

Dwutlenek siarki. Dwutlenek siarki (Zakrzewski 1995: 110 111, Grzybowska 1974: 37. Jędrychowski 1990: 19-30) pochodzi głównie ze spalania paliw i z procesów przetwarzania siarki lub pirytu na kwas siarkowy. Duże stężenie dwutlenku siarki powoduje silne podrażnienie błon śluzowych, a przy dłuższym działaniu ich obrzęk i skurcze mięśni oddechowych.

Niskie stężenie SO_: w powietrzu oddziałujące na organizm człowieka przez dłuższy czas powoduje chroniczne podrażnienie błon śluzowych. Reakcje ludzi mogą być zróż-

Iv I    i;    II Kkl(arA«łti. <X^-tnw    prym-tm- •■•iw. VVirvjw., *«•;*:

ISBN WK-M Ol U«J II I! Iiv WN PWN ’!>:«

nicowane. Osoby cierpiące na bronchit, choroby serca lub układu krążenia są bardziej wrażliwe niż osoby zdrowe.

Bardziej szkodliwy dla układu oddechowego niż dwutlenek siarki jest aerozol kwasu siarkowego tworzącego się z SO, i wody znajdującej się w powietrzu.

W1970 r. wykryto inne niebezpieczeństwo związane z dwutlenkiem siarki. Podczas rozpuszczania SO, w wodzie znajdującej sic w powietrzu powstają niewielkie ilości jonów wodorosiarczynowych HSO.. które łatwo reagują z DNA, co może powodować zmiany w materiale genetycznym.

Tlenek węgla. Tlenek węgla (Grzybowska 1974: 38, Pach 1990: 83 102) w powie trzu powstaje przy niepełnym spalaniu paliw. Należy on do bardzo toksycznych gazów. Wynika ro z jego bliskiego powinowactwa z hemoglobiną, z którą wiąże się 200-300 razy szybciej od tlenu. Wytworzone połączenie - karboksyhemoglobina - jest trwalsze niż oksyhcmoglobina.

Stężenie CO, spotykane w garażach, tunelach lub na drogach o dużym ruchu samochodowym. może oddziaływać na funkcje psychomotoryczne. Powoduje hole i zawroty głowy, szum w uszach, miganie w oczach. Przy wyższych stężeniach następuje oszołomienie. osłabienie, apatia, mdłości i wymioty. Ostre zatrucia objawiają się u ludzi zaburzeniami czynności centralnego układu nerwowego, zaburzeniami i uszkodzeniami narządów oddechowych, czynnościowymi zaburzeniami układu sercowo naczyniowe go. Już nawet przy 60% hemoglobiny związanej z CO może nastąpić śmierć wskutek uduszenia. Szkodliwe działanie tlenku węgla wzmaga obecność w powietrzu siarkowodoru i dwutlenku azotu.

Polichlorowane dwufenyle (PCB). Produkuje się obecnie ok. 40 związków PCB (Brzóska i in. 1999: 127-146, Starek 1990: 153-162, Żukowski 1997: 170-172). Stosuje się jc w wymiennikach ciepła, urządzeniach hydraulicznych, w kondensatorach i transformatorach jako izolatory oraz. wykorzystuje do produkcji farb drukarskich.

PCB są to związki trwale, aktywne biologicznie, dobrze rozpuszczające się w tłuszczach i łatwo akumulujące się w organizmie. Działają przede wszystkim na wątrobę i nerki przez zakłócenia procesów enzymatycznych. Wykazują aktywność immunosu-presyjną i zostały uznane za substancje rakotwórcze.

W końcu lat 60. XX w. stwierdzono podostre zatrucia polichlorowymi dwufenylami ok. I tys. osób w Japonii (tzw. choroba Yusho), które spożywały oliwę ryżową skażoną PCB. Wystąpiły zmiany skórne i błon śluzowych, w układzie oddechowym, obrzęki kończyn, zaburzenia neurologiczne, uszkodzenia wątroby. PCB mogą także powodować zniekształcenia płodu i sa prawdopodobnie podstawowymi czy nnikiem obniżającym liczbę plemników.

Policy kliczne węglowodory aromatyczne (PWA). Źródłem powstawania PWA (Zakrzewski 1995: 113-115, Brandys 1990: 163-176) jest najczęściej niepełne spalanie. Znajdują się one w smole, sadzy, gazach silników spalinowych, gazach przemysłowych, w dymie papierosowym, w wędzonym pożywieniu. Są bardzo trwale. Znajdowano jc w próbkach gruntu sprzed 100 tys. lat. Najbardziej znany pośród PWA jest benzopiren.

PWA zalicza się do najbardziej niebezpiecznych substancji rakotwórczych, przy czym ich efekt dotyczy miejsca wprowadzania do organizmu. W narządach odległych od miejsca przedostawania się do organizmu efekty występują jedynie pod wpływem dużych dawek PWA. Właściwości kancerogenne i mutagenne benzopirenu i innych PWA

181