88 (121)

przed i, e, & znalazły się w pozycji przed samogłoską tylną a, o oraz na końcu wyrazu lub przed twardymi spółgłoskami. W tej sytuacji półmiękkie przedtem spółgłoski nasiliły Bwoją miękkość i stały się samodzielnymi spółgłoskami miękkimi (osobnymi fonemami). Na przykład *m‘esto — mas to, *b'£la — bała, *s’8no — śano, *n'eso —. riosę, *b'cro — Horę, *WbS’b — ibeś, *d‘bn’b ~ feń, *pros’bba— prośba, *s’il’bna— śiTna, *groz'bna — groźna, *gor’bJca — gołka 'gorzka’, *ko$t'b — kosi— kość. Zob. s. 70—74.

Naturalnie mogło się zdarzyć, że pierwotna półmiękkość nie wzmacniała się, lecz zanikała. Na przykład przy przegłosie r, V w wyrazach *tw’fda — twarda, *m'Hwa — martwa, *wl'na — wełna, *p'l'na—pełna spółgłoski stwardniały, choć na Kaszubach jest cwarda, martwa i na Mazowszu polna, tbółna. Zob. s. 72.

Po zaniku miękkiego & słabego w niektórych wyrazach półmiękkie spółgłoski rozwinęły się dwojako: albo stwardniały, albo się zupełnie zmiękczyły. Na przykład * kras'ma — krasna i kraśna, również wczesny i wcześny; także cielesny, bezkresny, miłosny, kostny, chętny, ladpy, wierny, ale kwaśny, nośny, mroźny, gnttśny, leśny, głośny.

W języku polskim, rosyjskim i białoruskim przed e- spółgłoski nasiliły miękkość, np. niesie, ciebie, wiedziecie, ale w ukraińskim, czeskim, serbsko-chorwackim stwardniały: nese, tebe, vedete itp.

W ten sposób w języku polskim tysiąc lat temu wytworzyły się dwie serie spółgłosek: a) twardo i b) odpowiednie miękkie. Prócz tego istniały spółgłoski nieparzyste: c).tylko twarde tylnojęzykowe k, g, x oraz d) tylko miękkie przedniojęzykowe c', j', ć, j, i, I. Oto układ polskich spółgłosek w X—XI wieku:

wargowe	1 /, przednio językowe	tylnojęzykowe
a) p, b, w, m	a) t, d, s, z, r, l, n	c) k, g, x
b) p, b, ib, rh	b) t, dl, ś, ii.fi. r\
	| d) c, 11 ć, f, ś, ż

Głoski miękkie c’,    , 6, i etymologicznie wiązały się albo z t, d,

albo z k/g, np. oplata — opłacę, sad — sadzę, ręka — ręce — rączka, noga — nodze lub odpust — odpuszczę, gwizd — gwiżdżę, pisk — piszczę, mózg — móżdżek. Głoski miękkie i, i etymologicznie na-

88