8

‘SI a o u i c a

Budowa białek — struktury

Poziom

struktury

Pierwszorzędowa

Opis

Kolejność (sekwencja) występowania poszczególnych aminokwasów w łańcuchu peptydowym jest stabilizowana przez wiązania peptydowe, a determinowana przez kolejność nukleotydów w DNA (a potem w mRNA).

Schemat

Ale H C,s    /Tm\ —[Ma

I. KOMORKA - PODSTAW

Diugorzędowa Pofałdowanie łańcucha peptydowego stabilizowane przez wiązania wodorowe tworzące się między regularnie rozłożonymi wiązaniami peptydowymi. Najważniejsze struktury to a-helisa i (t-harmonijka (fi-kartka), które nie obejmują całego łańcucha, lecz jego fragmenty, a-helisa - regularna struktura, powstaje przez spiralne prawoskrętne zwinięcie się łańcucha polipeptydowego wokół własnej osi. Wiązania C = O i N - H układają się naprzeciw siebie, w odległości, która umożliwia utworzenie wiązania wodorowego. Na jeden skręt przypadają cztery takie wiązania. Łańcuchy boczne wystają na zewnątrz a-helisy. p-harmonijka - kształtem przypomina pofałdowaną (złożoną w harmonijkę) kartkę. Łańcuch polipeptydowy układa się na płaszczyźnie, wiązania wodorowe tworzą się między oddalonymi od siebie wiązaniami peptydowymi.

Trzeciorzędowa

Jest to struktura przestrzenna łańcucha polipeptydowego, która zawiera fragmenty a-helisy i (lub) (5-harmonijki, a także fragmenty nieułożone regularnie. Jest ona stabilizowana przez różne rodzaje wiązań (głównie między bocznymi ugrupowaniami aminokwasów): • wodorowe mostki siarczkowe oddziaływania jonowe oddziaływa-nia Van der Waalsa.

Czwartorzędowa

Jest to struktura cząsteczki białka zbudo wana z kilku łańcuchów polipeptydowych, np. hemoglobina - cztery łańcuchy poli-peptydowe i cztery cząsteczki hemu.

CH..CONH

Cukrowce (sochorydy, węglowodany, cukry)

Cukrowce to grupa związków organicznych o znacznym stopniu zróżnicowania. Wyprowadza się je ze stosunkowo prostych cząsteczek - monosacharydów - w nich do węgli dotączane są grupy hydroksylowe, a jeden z węgli współtworzy grupę karbonylową (aldehydową lub ketonową).

Klasyfikacja i funkcje cukrowców występujących w organizmach żywych

Grupa	Charakterystyka	Przykłady	Występowanie	Funkcje
Jednocukry (monosa- chorydy, cukry proste)	kilka (3-7) atomów węgla połączonych ze sobą; je-den atom węgla tworzy grupę aldehydową lub ketonową do innych węgli przyłączone są grupy hydroksylowe; forma łańcuchowa lub pierścieniowa (powstaje przez połączenie grupy aldehydowej z jedną z grup hydroksylowych); chemicznie obojętne, rozpuszczalne w wodzie; słodki smak; optycznie czynne (izomery optyczne)	ryboza (5 atomów węgla, pentoza)	RNA	w nukleotydach RNA
		deoksyryboza (5 atomów węgla, pentoza)	DNA	w nukleotydach DNA
		glukoza, cukier gronowy (6 atomów węgla, hek-soza)	soki owocowe, miód	paliwo biologiczne, składnik budulcowy oligo-i polisacharydów
		fruktoza, cukier owocowy (6 atomów węgla, hekso-za)	soki owocowe, miód	materiał energetyczny, składnik budulcowy oligo-i polisacharydów
Dwucukry (disachary-dy) ^J	powstają przez połączenie dwóch cząsteczek cukrów prostych; chemi- cz-nie obojętne, rozpuszczalne w wodzie	sacharoza, cukier trzcinowy (połączenie fruktozy z glukozą)	trzcina cukrowa, buraki cukrowe	podstawowa forma transportowa cukrów w roślinach
		maltoza (połączenie glukozy z glukozą)	nektar, pyłek niektórych kwiatów	materiał odżywczy, wabienie owadów
		laktoza - cukier mleczny (połączenie glukozy z galaktozą)	mleko ssaków	materiał odżywczy
Oligosa- charydy	zbudowane z 3-10 cząsteczek jednocukrów; głównie u roślin	rafinoza (połączenie glukozy, fruktozy i ga-laktozy)	nasiona bawełny, małe ilości w burakach cukrowych	materiał odżywczy
Polisacharydy (glikany, wielocukry)	polimery o budowie łańcuchowej (prostej lub rozgałęzionej); nierozpuszczalne w wodzie -    homoglikany - zbudowane są z jednego rodzaju monosacharydów -    heteroglikany - zbudowane są z kilku rodzajów monosacharydów	skrobia (homoglikan zbudowany z cząsteczek glukozy, mieszanina amylozy i amylopektyny)	bulwy ziemniaka, nasiona, kłącza	materiał zapasowy u roślin
		glikogen (homoglikan zbudowany z cząsteczek glukozy)	wątroba, mięśnie	materiał zapasowy u zwierząt i człowieka
		celuloza (homoglikan zbudowany z cząsteczek glukozy, postać długich nitkowatych łańcuchów)	ściana komórkowa roślin	budulec komórek roślinnych
		chityna (homoglikan zbudowany z cząsteczek glukozoaminy zawierającej azot)	ściana komórkowa grzybów, szkielety zewnętrzne stawonogów	budulec ścian komórkowych grzybów i oskórków stawonogów
		heparyna (heterogli-kan)	powstaje m.in. w wątrobie, płucach	hamowanie krzepnięcia krwi