77 (81)

Odczynniki:

Wodorotlenek sodu — 20 g    Alkohol etylowy 96%

Dwutlenek węgla z aparatu Kippa lub ga- Kwas solny 0,2-molowy zometru    Oranż metylowy, 0,1% roztwór wodny

Wykonanie:

20 g wodorotlenku sodu rozpuścić w kolbie stożkowej w 60 cm³ wody. Kolbę zamknąć lekko korkiem gumowym z rurką szklaną wygiętą pod kątem prostym (rys. VIII-1) i za pomocą węża gumowego połączyć zewnętrzny koniec rurki ze źródłem dwutlenku węgla. Otworzyć dopływ gazu i uchylić lekko korek, aby wpływający dwutlenek węgla mógł wyprzeć powietrze z kolby. Następnie zamknąć szczelnie korek i nie odłączając od źródła gazu, mieszając nasycać roztwór dwutlenkiem węgla. Po dłuższym nasyceniu zaczyna wytrącać się drobnokrystaliczny wodorowęglan sodu. Sól odsączyć na lejku Buchnera lub sączku szklanym nr 1 lub 2, przemyć kilkoma cm³ zimnej wody, a następnie etanolu i suszyć w temperaturze nie wyższej niż 30°C. Sprawdzić całkowitość wytrącania, nasycając przesącz ponownie C0₂. Jeżeli roztwór podczas nasycania C0₂ nagrzewa się, chłodzić wodą z lodem. Po wysuszeniu zważyć i obliczyć wydajność.

Rys. VIII-1. Kolbka do nasycania roztworów dwutlenkiem węgla

Sprawdzenie czystości otrzymanego wodorowęglanu sodu

Na wadze analitycznej odważyć z dokładnością do 1 mg ok. 700 mg otrzymanego wodorowęglanu sodu i rozpuścić go w kolbie stożkowej o poj. 250 cm³ w 100 cm³ wody. Do otrzymanego roztworu dodać

S kropel 0,1% wodnego roztworu oranżu metylowego, a następnie mieszając roztwór w kolbie dodawać powoli z biurety 0,2-molowy kwas solny aż do zmiany barwy wskaźnika z żółtej na pomarańczową. Obliczyć procentową zawartość soli w próbce ze wzoru:

^Cp ⁼    '•^NaHC0₃'100%

^p m    ³

gdzie:    V — objętość zużytego kwasu solnego (cm³);

c_mo| — stężenie molowe kwasu solnego (milimole/cm³); m — odważka otrzymanego wodorowęglanu sodu (mg); M_NaHco₃ — masa molowa NaHC0₃ (w mg/milimol).

Jeżeli otrzymany wynik przekracza 100%, oznacza to, że preparat zawiera węglan sodu Na₂C0₃, wówczas należy go przekrystalizować /. wody o temperaturze nie wyższej niż 50°C.

Hydrat dwuwodoroortofosforanu(V) sodu NaH₂P0₄ H₂0

Hydrat dwuwodoroortofosforanu(V) sodu, znany jako dwuwodoro-fosforan(V) sodu, jest bezbarwną solą tworzącą kryształy o gęstości q = 2,0 g/cm³, doskonale rozpuszczalne w wodzie. W 100 g wody rozpuszcza się w temperaturze 20°C 110 g, a w temperaturze 100°C aż 427 g tej soli.

Hydrat dwuwodorofosforanu(V) sodu ogrzewany do 100°C traci wodę krystalizacyjną przechodząc w sól bezwodną NaH₂P0₄.

Roztwory wodne tej soli zawierają nie tylko jony Na⁺ i H₂P0₄ , ale również jony H ⁺ , HPO|“ i P0₄“.

Reakcję dysocjacji dwuwodorofosforanu(V) sodu charakteryzują następujące równania:

NaH₂P0₄ -> Na⁺ + H₂P0₄,

H₂P0₄ *±H ⁺ + HPOr,

HPor ^h⁺ + po r.

Obecność w roztworze jonów H⁺ powoduje, że odczyn roztworów dwuwodorofosforanu(V) sodu jest kwaśny.

Dwuwodorofosforan(V) sodu otrzymuje się przez działanie na kwas ortofosforowy(Y) wodorotlenkiem sodu.

151