78 79

piorws/y lo czteroetapowy „podstawowy model planowania programu"¹ (określenie c elów i założeń, określenie metod, podanie procedury, podanie sposobów ewaluacji). Model drugi autorzy nazywają „podstawą rozwiązywania problemów"². Jest on wykorzystywany w dziedzinie rozwiązywania problemów i w dziedzinie twórczego myślenia (związany jest z praktycznym zastosowaniem zasad: braku bezwzględnie skutecznych i pewnych metod gwarantujących rozwiązanie, współpracy nad udoskonalaniem projektów już gotowych oraz zasady „ilość rodzi jakość"). Trzeci model planowania opisywany jest za pomocą metafory „czterosuwowego silnika spalinowego" (wprowadzanie informacji o problemach i potrzebach; przetwarzanie, redukowanie - zawężanie do informacji ściśle związanych z tematem; powstawanie czegoś nowego z części składowych, nowych pomysłów; wybór opcji do działania)³.

W pakiecie edukacyjnym „Kreatywne rozwiązywanie problemów" planowanie sytuacji edukacyjnych podzielono na:

•    fazę myślenia dywergencyjnego

-    wytwarzania, gromadzenia dużej liczby pomysłów;

-    dostrzegania niezgodności, paradoksów, przeszkód, wyzwań;

-    dostrzegania wielu sposobów wyjścia z sytuacji.

(faza ta podporządkowana jest regułom odroczonej oceny);

•    fazę myślenia konwergencyjnego (krytycznego)

-    definiowania i selekcjonowania możliwości rozwiązań;

-    formułowania wniosków;

-    porównywania pomysłów;

-    kwalifikowania ich do odpowiednich kategorii i ustawiania według

ważności;

-    osądzania i dokonywania wyborów.

(faza ta podporządkowana została regułom oceny „pozytywnej")⁴.

Wynika z tego, że zasadnicze etapy twórczego planowania w oświacie polegają na: zrozumieniu sytuacji wyjściowej szkoły, zgromadzeniu danych o placówce oraz przede wszystkim planowaniu działania (stworzeniu wielu nietypowych pomysłów, identyfikacji najbardziej obiecujących) przy wykorzystaniu technik twórczego myślenia. Oczywiście wymienione powyżej procedury, metody i techniki mogą optymalizować proces planowania edukacyjnego tylko wtedy, gdy planujących cechować będzie aktywność, pontaniczność i dostateczna motywacja. Jak stwierdzają bowiem autorzy I a/odstawionego powyżej pakietu edukacyjnego, największe znaczenie w optymalnym kreowaniu edukacyjnym mają: „znajomość strategii, wiata w sukces oraz zaangażowanie w pracę"⁵.

W podsumowaniu należy stwierdzić, że twórczość, która w działaniu indywidualnym jest spontaniczna, żywiołowa, improwizowana, w sytua-i jach edukacyjnych powinna być procesem świadomie zaplanowanym, celowym, dostosowanym do istniejących lub antycypowanych potrzeb dzieci. Działania te powinny posiadać hierarchiczną strukturę (z ustalonymi priorytetami i ładem) i realistyczne uporządkowanie czasowe. Jak pisze de Bono:

dużym błędem jest przekonanie (które podziela część nauczycieli), że można nauczyć się metod efektywnego myślenia z pominięciem formalnego stosowania narzędzi. [...] Umysł ludzki potrzebuje sformalizowanych ram, żeby zwrócić się w jakimś kierunku⁶.

Należy jednak podkreślić, że planowanie działań twórczych będzie miało sens jedynie wtedy, gdy będzie służyło wspieraniu autentycznego rozwoju dziecka oraz wtedy, gdy będzie szło w parze z autentycznym, szczerym i głębokim przeświadczeniem nauczyciela o jego celowości. Fasadowe wizje, programy i zajęcia „twórcze" nie tylko nie spełnią swojego przeznaczenia, lecz także mogą stać się nadmiernym obciążeniem dla nauczycieli (niespójność planu i realności codziennych sytuacji szkolnych). Konsekwencją planowania w twórczości nie może być „twórczość" na przymus, lecz przede wszystkim metodyczne uporządkowanie sposobów działania z dzieckiem.

przestrzeganie dyscypliny tematu nie może jednak krępować myślenia, narzucać mu sztywnych reguł ani z góry zaplanowanego końca. Im ściślejsze ramy zakreślamy naszemu myśleniu, tym swobodniej pozwólmy naszej myśli poruszać się w tych ramach⁷.

79

1

^,'^> D. Dale i N. Mitiguy, Dla odmiany..., s. 15.

2

^no Ibidem, s. 15-16.

3

Ibidem, s. 17.

4

D.). Treffinger, S.C. Isaksen i K.B. Don/al, Kreatywne..., s. 16-18.

5

   Ibidem, s. 84.

6

   E. de Bono, Naucz swoje dziecko..., s. 35.

7

   Ibidem, s. 31.