8 (1700)

SEMANTYCZNY ASPFKT SYMROI.i:

Relacja między znaczeniem dosłownym i znaczeniem przenośnym w wyrażeniu metaforycznym dostarczy nam wskazówek, które umożliwią właściwe rozpoznanie semantycznych rysów symbolu. Owe rysy to te własności, które odnoszą wszelkie odmiany symbolu do języka; tym samym gwarantują one jedność symboli mimo ich rozproszenia na wiele dziedzin i sfer. w których występują. Pojawienie się tego semantycznego wymiaru jest wynikiem podejścia teoretycznego, które nic chroni nas jednak od pomieszania semantycznych własności symboli z takimi ich rysami, które opierają się transpozycji na język. W rezultacie, symbol wywołuje myśUylko wtedy, jeżeli wcześniej wywołuje mowę. Metafora jest właściwym odczynnikiem do "wyświetlenia tego aspektu symboli, który pokrewny jest językowi.

Teoria napięcia okazuje się tutaj bardziej użyteczna niż substytucyjna teoria metafory. Zniekształcenie metaforyczne, któremu muszą ulec nasze słowa w reakcji na brak związku semantycznego na poziomie całego zdania, można potraktować jako wzorzec dla występującego także w każdym symbolu rozszerzenia znaczenia. Tak więc na przykład w wymienionych już. wyżej trzech dziedzinach badawczych symbol, ujmując rzecz najogólniej, funkcjonuje jako nadwyżka znaczcnkf. Treudowska analiza wilka małego Hansa znaczy więcej, niż zazwyczaj mamy na myśli. kiedy opisujemy wilka. Morze w starożytnym micie babilońskim znaczy więcej niż ogrom wody, który widzimy spoglądając na nie z brzegu. 1 wschód słońca w wierszu Wordswortha znaczy więcej niż proste zjawisko meteorologiczne.

Podobnie jak w teorii metafory, tę nadwyżkę znaczenia w symbolu można przeciwstawić znaczeniu dosłownemu,

jednakże tylko pod warunkiem, że jednocześnie przeciwstawiamy sobie dwie interpretacje. Tylko na etapie interpretacji istnieją tam dwa poziomy znaczenia, ponieważ to dopiero rozpoznanie znaczenia dosłownego pozwala nam dostrzec, że symbol zawiera jeszcze jakieś inne znaczenie. Ta nadwyżka znaczenia jest więc pozostałością interpretacji dosłownej. Jednakże z punktu widzenia kogoś, kto ogarnia sens symboliczny, nic ma tam w rzeczywistości dwu znaczeń, z których jedno jest dosłowne, a drugie symboliczne; jest raczej pojedynczy ruch. który przenosi go z jednego poziomu na inny i który przybliża mu drugie znaczenie za pośrednictwem lub przez znaczenie dosłowne.

Znaczenie symboliczne jest więc tak zbudowane, że tylko za pośrednictwem znaczenia pierwszego możemy uzyskać dostęp do znaczenia drugiego porządku, a zarazem owo znaczenie pierwsze jest tylko środkiem umożliwiającym dostęp do owej nadwyżki znaczenia. Sens pierwszy udostępnia więc sens drugi jako znaczenie znaczenia.'Ten rys wskazuje na różnicę między symbolem i alegorią. Alegoria jest procedurą retoryczną, którą można wyeliminować. gdy tylko zrealizuje ona swe zadanie. Skoro weszliśmy po drabinie, możemy po niej zejść. Alegoria jest procedurą dydaktyczną. Ułatwia ona uczenie, można się jednak bez niej obejść w nastawieniu nakierowanym wprost na pojęcie. Natomiast z wiedzą symboliczną--manty- do czynienia wtedy, gdy bezpośrednie uchwycenie pojęcia nic jest możliwe i gdy kierunek ku pojęciu jest pośrednio wskazany przez drugi sens znaczenia pierwszego.

Wreszcie, charakterystyczne dla symbolu działanie podobieństwa można także skojarzyć z odpowiadającym mu procesem metaforycznym. To współgranie podobieństwa i różnicy oddaje więc, ostatecznie, konflikt między pewną wcześniejszą kategoryzacją rzeczywistości i nową, która

137