8 (596)

Edward Haliżak

3. Regionalizm w sferze bezpieczeństwa

Regionalizm w sferze bezpieczeństwa ma długą tradycję w stosunkach międzynarodowych.

Po zakończeniu zimnej wojny zaistniały wyjątkowo korzystne przesłanki dla rozwoju nowego regionalizmu w sferze bezpieczeństwa. Są one charakterystyczne tylko dla tej sfery stosunków międzynarodowych i wynikają z pluralizacji i frag-mentaryzacji równowagi sił w pozimnowojennym świecie. Konsekwencją tego jest zanik wyraźnego podziału na sojuszników i państwa nieprzyjacielskie. Zdaniem H. Kissingera brak tak jednoznacznie postrzeganego zagrożenia sprawia, że poszczególne państwa mogą w większym stopniu brać odpowiedzialność za własne bezpieczeństwo, uwalniając się od protekcji supermocarstw i polegając na własnej sile¹³. To m.in. sprzyja wyłanianiu się regionalnych mocarstw jako gwarantów i inspiratorów równowagi sił w danym regionie. W związku z tym W. Rostow zadaje pytanie: czy powstanie wielu regionalnych centrów siły i oddziaływania w stosunkach międzynarodowych sprzyja bardziej chaosowi czy stabilnemu pokojowi? Twierdzi, że regionalizm jest użytecznym środkiem realizacji ładu światowego¹⁴. Zdaniem innego badacza wyłonienie się wielobiegunowego światowego systemu bezpieczeństwa, jako konsekwencja zakończenia zimnej wojny, odpowiada pierwotnym założeniom systemu NZ, w którym rozwiązaniom regionalnym na równi z globalnymi przypisano ważną rolę w utrzymaniu pokoju międzynarodowego, nny autor dowodzi, że w pozimnowojennym świecie wyraźna jest tendencja do wielostronnej współpracy w sferze bezpieczeństwa, w postaci tzw. koncertu wielkich nocarstw. Kooperacja ta sprzyjała przede wszystkim rozwiązywaniu i łagodzeniu confliktów regionalnych (Irak, Kambodża, Jugosławia, Haiti). Tam, gdzie mocarstwa nie przejawiały takiego zaangażowania, konflikty te trudniej rozwiązać (Jugosławia w początkowym stadium kryzysu, Kaukaz, Somalia)¹⁵.

Konsekwencją powyższych zmian jest więc przejście od globalnej równowagi sił opartej na nuklearnym odstraszaniu, jako podstawowej regule funkcjonowania stosunków międzynarodowych epoki zimnowojennej, do lokalnej równowagi sił w różnych regionach geograficznych świata, bazującej w głównej mierze na we-ynątrzregionalnych relacjach polityczno-wojskowych, co nie wyklucza udziału wewnętrznych aktorów w jej kształtowaniu.

W świetle powyższych wywodów uprawnione staje się stwierdzenie, że regio-lalizm jest próbą przezwyciężenia strukturalnych ograniczeń systemu międzynarodowego, w tym sensie, że urzeczywistnienie ładu globalnego i zapewnienie mi-

¹³    H. Kissinger, Diplomacy, New York 1994.

¹⁴    W. Rostow, Regionalism in a Global System, w: R. Cronin (ed.), From Globalism to legionalism. New Perspectives on US Foreign andDefence Policies, Washington 1993, s. 125-130.

¹⁵    B. Miller, International Systems and Regional Security: From Competition to Cooperation. Dominance Disengagement, „The Journal of Strategie Studies” 1995, nr 2, s. 52-100.

nimum jego stabilności jest niemożliwe bez współpracy oraz współdziałania pco-szczególnych regionalnych ugrupowań i mocarstw. Taką tendencję do regionalizacji dodatkowo wzmacnia jeszcze jedna cecha charakteryzująca stosunkimiidzynaro dowe po zakończeniu zimnej wojny. Jej istota przejawia się w zaniku groźby globalnego zagrożenia bezpieczeństwa jako konsekwencji bipolarnego ukladtsił. W toj sytuacji wydaje się rzeczą naturalną, że zmniejszeniu rangi globalnycl uwarunkowań bezpieczeństwa państwa towarzyszy wzrost znaczenia regionalnego wymianu bezpieczeństwa (zarówno w sensie zagrożeń, jak i sposobów oraz formjego zapewnienia). Można bez trudu zauważyć, że w sferze polityczno-wojskowej odejście c»d dwubiegunowości zaowocowało wzrostem liczby konfliktów regionalnych. W sytuacji, kiedy zanikła groźba globalnego konfliktu międzysystemowego,'viele „zaa-mrożonych” dotąd konfliktów regionalnych ujawniło się w wyniku nie rozwiązłych sprzeczności etnicznych, religijnych, terytorialnych i historycznej rywalizacji regionalnej. Należy jednak podkreślić, że większość z nich to konflikty wewnątrzpaństwowe (zob. tabela 3).

Całokształt wymienionych czynników sprawia, że następuje rzeczywista regionalizacja bezpieczeństwa, czyli zespolenie regionalizmu i bezpieczeństwa Istota t;ej synergii jest szczególnie widoczna, jeśli uwzględni się rodzaje zagrożeń be z-pieczeństwa z punktu widzenia regionalnej optyki. Zasadniczo można wyróżnić trszy podstawowe, strukturalne źródła zagrożeń bezpieczeństwa —jedno o charakterze międzynarodowym, a dwa następne o charakterze wewnętrznym.

Najważniejszym źródłem zagrożenia państwa jest natura systemu iiięlzynarod o-wego, charakteryzująca się anarchią, gdy każde państwo odwołując się io warta»ś-ci suwerenności, decyduje o swoim postępowaniu. W tych warunkacb przeżycie i zapewnienie własnego bezpieczeństwa jest najważniejszym celem działalności każdego państwa. Problem polega jednak na tym, że zwiększenie bezpieczeństwa jednego państwa może zmniejszać bezpieczeństwo innych, tworząc w- dylem at bezpieczeństwa. Ten rodzaj zagrożenia bezpieczeństwa, będąc konsekwencją anarchicznej struktury systemu międzynarodowego, jest niezamierzony i stanowi w istocie rzeczy „tragiczną konsekwencję” dążenia państw do suwerenności. Ale też konsekwencją zamierzonych działań państw, mających swe źródło w ideowych wartościach, w których wyraża się dążenie do zmian systemu międzynarodowego, hegemonii i dominacji, ofensywnych koncepcjach bezpieczeństwa i walce o wpływy.

Co się tyczy wewnętrznych źródeł zagrożenia bezpieczeństwa, to na pierwszym miejscu należy wymienić te, które wiążą się z tożsamością państwa, jegopolityczmą legitymizacją, czyli oddziałują na jego przetrwanie jako politycznej organizacji. Czynniki zagrożenia mogą wynikać z braku poczucia jedności i wspólnoty etnicznej, rasowej, językowej i religijnej narodów wchodzących w skład państwa. Prowadzi to do alienacji, napięć, poczucia zagrożenia i użycia siły. Drugie wewnętrzne źródło zagrożenia bezpieczeństwa i towarzyszących temu konfliktów wynika z brnku korelacji między siłą i władzą państwa a jej polityczną legitymizacją. Brak legitymizacji władzy państwowej, będąc oznakąjej słabości, jest źródłem napięć i kem-