90 91 (12)

90 2. Wycbr&ijiia

Mimo tych zastrzeżeń teoretycznych wyobrażenia są wykorzystywane jako środek mnemotechniczny. Jedną z najpopularniejszych technik jest metoda miejsc. Metoda ta dokładniej zostanie opisana w paragrafie 6.4, tu natomiast przytoczymy opis pierwszego znanego przypadku jej zastosowania — już w starożytności. Grecki poeta Simonides recytował podczas przyjęcia poemat, przechadzając się wśród ucztujących. Opuścił na chwilę salę, a w tym czasie zawaliło się sklepienie, grzebiąc wszystkich uczestników uczty. Ich ciała były tak zmasakrowane, że rodziny nie potrafiły ich rozpoznać. Dokonał jednak tego Simonides: przypominając sobie wiersz, odtwarzał miejsce, w którym wygłaszał określony jego urywek, i na tej podstawie przypominał sobie, kto siedział w danym miejscu. 1 znów — oponenci utrzymują, że efekty metody miejsc zależą nie tyle od wykorzystywania obrazów wzrokowych, ile od faktu rcstruktumlizowa-nia materiału pamięciowego za pomocą dobrze opanowanego schematu.

25.2. Wpływ wyobrażeń na proces Wykazano, że wyobrażenia wy-rozwiązywania problemów wierają wpływ na rozwiązywanie problemów matematycznych Haycs (1974) stwierdził, że osoby bardzo biegłe w wykonywaniu obliczeń arytmetycznych (genialni rachmistrze) często w trakcie tej czynności poszukiwały’ wolnej jednolitej powierzchni, na którą mogłyby rzutować pewne wyniki pomocnicze. Ta pusta powierzchnia była dla nich tym samym, co pusta kartka dla ludzi o normalnych zdolnościach do rachowania. Zapisywali tę powierzchnię „piórem wyobraźni".

Hayes stwierdził także, że dzieci posługując się wyobraźnią potrafią w niestandardowy sposób wykonywać pewne operacje arytmetyczne. Przykład takiego działania przedstawia ryc. 2.9.

Ryc. 2.9. Alternatywny sposób dodawania w wyobraźni

Operację dodawania zastąpiła tutaj operacja zliczania kreseczek. Dzieci umieszczają w’ wyobrażeniach dodawanych liczb kreseczki. Kreseczek jest tyle, ile wynosi wartość danej liczby. Dodawanie polega więc na zliczaniu kreseczek znajdujących się w obu liczbach. Procedura jest całkiem efektywna, nic angażuje palców (co niekiedy jest przedmiotem zainteresowania nauczyciela). Jej wadą jest niestety to, że nadaje się do dodawaniaP niewielkich wartości. Gdyby dziecko miało dodać do siebie 79 i 85, musiałoby sobie wyobrażać bardzo duże liczby, w których trzeba by było zmieścić bardzo dużo kreseczek. Należy wątpić, czy w takim przypadku przedstawiona wyżej procedura osiągnęłaby swój cel.

Wykorzystywanie wyobrażeń wzrokowych ma tę zaletę, żc daje jednoczesny dostęp do wielu niezależnych informacji. Jest to zupełnie odmienna sytuacja aniżeli w przypadku wykorzystywania systemu werbalnego, kiedy to w danym momencie uzyskujemy dostęp do jednej tylko informacji. Istnieją pewne typy problemów, przy których rozwiązywaniu wizualizacja jest niezbędna. Przykładowo, spróbujmy rozwiązać następując)' problem z zakresu wnioskowania sylogistycznego:

Andrzej jest niższy od Karola.

Jan jest wyższy od Andrzeja.

Karol jest niższy od Jana.

Kto z nich jest najwyższy?

Rozwiązanie tego zadania nastręcza ludziom wiele trudności, a jeśli nawet uda się im je rozwiązać, to zwykle zabiera to wiele czasu. Gdy natomiast wyobrazimy sobie bohaterów' pierwszego zdania stojących o-bok siebie, a potem do tego wyobrażenia będziemy wprowadzali informacje, o których jest mowa w następnych zdaniach — zadanie staje się znacznie łatwiejsze.

Powyższy przykład pokazuje wyraźnie, że pewnego typu informaqe znacznie łatwiej przedstawiać w kodzie wzrokowym aniżeli w kodzie werbalnym. Z tego też powodu bardzo często wykorzystuje się rysunki jako nośniki informacji. Zamieszczone np. w instrukcji obsługi jakiegoś urządzenia, mówią nam znacznie więcej aniżeli opis werbalny. Rysunek możemy potraktować jako zewnętrzną formę wyobrażenia. Shepard (197S) pisze wprost o rysunkach jako ekstemalizacjach wyobrażeń.

Wyobrażenia odgrywają także niebagatelną rolę w procesie twórczym. Shepard (1978) przeprowadził analizy biograficzne wybitnych twórców i podjął próbę odtworzenia tych procesów, które poprzedzały pojawienie się nowych rozwiązań lub też im towarzyszyły. Wśród analizowanych przez niego twórców byli tacy uczeni i wynalazcy, jak Einstein, Maxwelł, Tesla, VVatt, Galton oraz Watson. Shepard zwraca uwagę na to, że rolę wyobra/cń w twórczości można analizować w dwóch planach. Pierwszy obejmuje wyobrażenia pojawiające się w procesie rozwiązywania problemów; wyobrażenia te są jak gdyby pewnymi narzędziami używanymi przez twórcę do rozwiązania jakiegoś problemu. Natomiast drugi plan dotyczy wyobrażeń poprzedzających pojawienie się twórczych rozwiązań; wyobrażenia te nie są narzędziami myślenia, ale raczej czynnikami uruchamiającymi przetwarzanie informaqi (niekoniecznie wyobrażeniowe), które w efekcie prowadzi do uzyskania nowego rezultatu.

Pierwszy plan analizy dotyczył zarówno osób żyjących, jak i nieżyjących i opierał się na ich relacjach dotyczących własnej pracy. Wszystkie wspomniane wyżej osoby twierdził)', iż podczas pracy wykorzystywały wyobrażenia i myślały za ich pomocą. Przykładowo, ważne rozwiązania z zakresu teorii względności pojawił)' się u Einsteina wtedy, kiedy wyobrażał sobie podróż na promieniu światła. Maxwell formułując równania elektromagnetyczne, nazwane później jego imieniem, posługiwał się wyobrażeniowymi modelami hydrodynamicznymi i mechanicznymi. Watson, zastanawiając się nad strukturą DNA, również często wykorzystywał wyobrażenia. Wszyscy ci badacze podkreślali, że ich procesy myślowe