90 (136)

180

Adam Krajc/yk, Stanisław Frydman

W

m

Z

12.7. Zastosowanie żeliwa

Żeliwo jest najczęściej stosowanym materiałem odlewniczym w budowie maszyn oraz powszechnie wykorzystywanym do produkcji wyrobów codziennego użytku. Przemawiają za tym właściwości żeliwa, takie jak: niski koszt produkcji, łatwość nadawania kształtu, dobre właściwości wytrzymałościowe, dobra skrawalność żeliwa.

Zastosowanie żeliwa jest wyjątkowo rozległe i nadal się poszerza. Żeliwo szare z grafitem płatkowym, o gorszych właściwościach wytrzymałościowych, stosuje się na części pracujące w waninkach niedużych obciążeń. Żeliwo szare modyfikowane stosuje się powszechnie w przemyśle maszynowym: na korpusy, łoża, wrzeciona obrabiarek, odlewy w hydraulice o ściankach cienkich oraz o ściankach dużej gntbości z wymaganą szczelnością

Żeliwo ciągliwe znalazło duże zastosowanie w przemyśle motoryzacyjnym, między innymi na: osłony sprzęgła, obudowy przekładni kierownicy, mosty, dźwignie, piasty kół.

W przemyśle elektrycznym z tego żeliwa wykonuje się armaturę, taką jak haki izolatorów, wsporniki przewodów elektrycznych. W budownictwie z żeliwa ciągliwego wykonuje się okucia i zamki do okien, haki i wieszadła, części zamków do drzwi.

Najlepsze własności wytrzymałościowe ma żeliwo sferoidalne. Wykonuje się z nich odlewy pracujące przy znacznych obciążeniach, również zmiennych, oraz takie, które pracują pod wysokim ciśnieniem i muszą się odznaczać szczelnością. Z żeliwa sferoidalnego wykonuje się np. stoły pras, lemiesze pługów, koła zębate, obudowy silników, elementy skrzyni biegów, wały korbowe, suwaki i tuleje suwakowe, dźwignie i części napędów hydraulicznych.

Można by wymienić jeszcze bardzo wiele zastosowań różnych gatunków żeliwa w bardzo wielu gałęziach przemysłu. We wspomnianym już przemyśle motoryzacyjnym znane jest powszechne stosowanie żeliwa na klocki hamulcowe, pierścienie tłokowe, czy też tuleje cylindrów. Z żeliwa wyrabia się również walce hutnicze, matryce oraz wlewnice. Wiele elementów żeliwnych, często już wieloletnich, występuje w naszych gospodar-stwach domowych, są to między innymi: grzejniki centralnego ogrzewania, części maszyn do szycia, żelazka do prasowania czy naczynia kuchenne. Żeliwo przybiera czasami również różne formy sztuki w podziwianych odlewach artystycznych.    ijri

.. Jtr

12.8. Klasyfikacja i przykłady oznaczania żeliwa    ^

zgodnie z normami PN-EN    *

*

Według normy PN-EN 1560 (marzec 2000) żeliwo opisuje się dwoma oznaczę- ^v niami materiału: symbolem i numerem.

12.8.1. Oznaczenie żeliwa za pomocą symbolu    j.\*i

Oznaczenie za pomocą symbolu powinno obejmować najwięcej sześć pozycji, takich jak:

a)    EN - normy europejskie,

b)    GJ - symbol dla żeliwa (G - materiał odlewniczy, J - żeliwo),

c)    postacie grafitu: tabela 12.4,

Tabela 12.4. Oznaczanie żeliwa według postaci grafitu

L	Grafit płatkowy
S	Grafit kulkowy (sferoidalny)
M	Grafit Zarżenia (żeliwo ciągliwe)
V	Grafit wcrmikulamy (pośrednia forma pomiędzy grafitem płatkowym a sferoidalny m>
N	Struktura nie zawierająca grafitu (utwardzona). Icdcbum
Y	Struktura specjalna, ustalona w odpowiedniej normie na materiał

d)    opis mikrostruktury lub makrostruktury: tabela 12.5,

e)    opis właściwości mechanicznych, składu chemicznego lub innych wymagań.

Tabela 12.5. Opis mikrostruktury lub makrostruktury

A	Austenit
F	Ferryt
P	Perlit
M	Martcnzyt
L	Ledcbjryt
Q	Stan pa hartowaniu
T	Stan po hartowaniu i odpuszczaniu
B	Przełom czarny
W	Przełom biały

12.8.2. Oznaczenie żeliwa na podstawie numeru

Każdemu gatunkowi żeliwa odpowiada tylko jedno oznaczenie za pomocą numeru. Do tego oznaczenia powinno zostać wykorzystanych dziewięć pozycji. Schematycznie sposób oznaczenia żeliwa na podstawie numerów przedstawiono w tabeli. 12.6.

Tabela 12.6. Schematyczny sposób oznaczenia żeliwa na podstawie zastosowania klasyfikacji numerycznej

Pozycja 1 do 3	Pozycja 4	Pozycja 5	Pozycja 6	Pozycja 7 i 8	Pozycja 9
Przedrostek	Rodzaj materiału żeliwo	Posłać grafitu wg lab. 114	Główna cecha	Dany materia)	Szczególne wymagania db danego materiału
EN-	J	L, S. M. Y, N. Y.	Rezerwa, wytrzymałość na rozciąganie, twardość, skład dwniczny	Numer przydzielony z normy od 00 do 99	Dodatkowe badania