78soś

Sfery rządzące decydowały o sprawach politycznych, społecznych i kulturalnych. Rozbudowany ceremoniał dworski był echem wpływów wschodnich i rzymskich. Ten stan rzeczy utrzymał się w konserwatywnym cesarstwie aż do jego upadku. W tym układzie stosunków mecenasował sztuce dwór cesarski. Pełniła ona potrójną funkcję: religijną, dekoracyjną i gloryfikującą władcę. W związku z tym przepojona jest wyrafinowaną atmosferą dworu miłującego się zbytek, lecz o obyczajach ujętych w ścisłe rygory.

Informacje historyczne Wędrówki ludów IV-V w. przyspieszyły upadek cesarstwa rzymskiego (476 r.), a wcześniejszy (395 r.) podział cesarstwa na wschodnie i zachodnie zapoczątkował rozwój bizantyjskiego wschodu.

Bizancjum (dawna kolonia grecka nad Bosforem) zajmowało w okresie największej potęgi Półwysep Bałkański, Syrię, Egipt, Azję Mniejszą. Rozwinęło się na terenach i na gruncie kultury greckiej i rzymskiej. Bezpośredni kontakt ze Wschodem miał również wielkie znaczenie dla kultury i obyczajów. Religia chrześcijańska, będąc religią państwową, scalała różnorodne wpływy. Pierwszy okres rozkwitu kulturalnego przeżywało cesarstwo za czasów Justyniana. Prócz stolicy, aktywnym, choć odmiennym ośrodkiem kulturalnym była w tym czasie Rawenna w południowej Italii. Konstantynopol (wówczas Bizancjum) był centrum greckiej myśli przefiltrowanej przez wpływy Wschodu i stopionej w jednym ognisku kultury chrześcijańskiej o charakterze dworskim. Rawenna natomiast była nośnikiem tych zdobyczy na terenie już nieco odmiennej kultury łacińskiej.

W VIII-IX w. okres walk obrazoburczych doprowadził do zniszczenia prawie całej dotychczasowej sztuki przedstawiającej. Kolejny rozkwit kultury miał miejsce w okresie dynastii Paleolo-gów (XIII-XV w.) aż do podbicia Konstantynopola przez Turków w 1453 r., które położyło kres dziejom cesarstwa.

Religia

Zasady religii chrześcijańskiej miały w Bizancjum specyficzny kąt nachylenia. Boga pojmowano jako najwyższego władcę, Jedynego Prawodawcę, Potężnego Sędziego. Był Królem wszechświata, a cesarz wyrazicielem Jego woli we władzy świeckiej. Dlatego też Bóg w sztuce bizantyjskiej to często władca o surowej, majestatycznej twarzy, górujący nad całym światem. Bóg i święci nawet w swoim życiu ziemskim przedstawiani byli jakby poza czasem i przemijaniem, wolni od cierpień, jakby już cieszący się szczęściem wiecznym.

Mistycyzm (uwidaczniający się choćby w istnieniu ogromnej liczby klasztorów) z przekonaniem

0    pięknie stworzonego świata wyrażał się w dziedzinie sztuki uduchowieniem postaci i rozbudowaną symboliką, ale także bogactwem różnorodnych drogocennych materiałów.

Hieratyczne, dostojne pozy świętych, ich gesty wolne od wyrażania uczuć i emocji przywodzą na myśl zasady etykiety dworskiej, czy może wraz z nią są wyrazem upodobania Bizantyjczyków do niezmiennych kanonów, reguł życia i sztuki.

Pozycja społeczna artysty W Europie średniowiecznej do XIII w. artystami byli przede wszystkim zakonnicy. Oni byli architektami, oni ozdabiali rękopisy, malowali obrazy. Jedynie rzemiosło artystyczne pozostało w rękach rzemieślników świeckich. Artystów, zwłaszcza w Bizancjum i na Rusi, bardzo poważano

1    ceniono, a imiona najwybitniejszych (na przykład Andrzeja Rublowa) przetrwały w czasie. Skutkiem zdobycia miast perskich i arabskich przez Bizancjum był napływ tamtejszych niewolników wyspecjalizowanych w rzemiośle artystycznym. Między innymi i temu należy przypisać silne wpływy Wschodu na sztukę Bizancjum.

Architektura

Miasta bizantyjskie budowane były na wzór rzymskich ze wszystkimi charakterystycznymi budowlami świeckimi wznoszonymi - podobnie jak w Rzymie - z kamienia i cegły. Pałace cesarskie przystosowane do rozbudowanego ceremoniału dworskiego, wynikającego z czci oddawanej cesarzowi, olśniewały przepychem. Najwybitniejszymi jednak osiągnięciami architektury były świątynie.

Istnieją analogie między koncepcją pałacu i świątyni, na skutek specyficznej władzy cesarza łączącego pod swymi rządami sprawy świeckie i religijne. Bazyliki przypominały sale tronowe, gdzie w miejscu tronu stał ołtarz, i odwrotnie, inspirowano się architekturą sakralną w budownictwie pałacowym. Na przykład „złota” sala tronowa zbudowana za Tyberiusza I naśladowała formę kościoła San Vitale w Rawennie: w absydzie ustawiano tron dla cesarza, a jej sklepienie ozdobiono mozaiką.

Do najwybitniejszych zabytków architektury sakralnej wczesnego okresu należą kościoły Rawenny (płn. Italia): San Apollinare Nuovo, San Apol-linare in Classe, San Vitale oraz kościół Świętej Mądrości (Hagia Sophia) w Konstantynopolu.