94 (112)

7. Rozwój głosćk fy l

Spółgłoska drżąca v* twardniejąc traciła stopniowo element drżący i zrównywała się z głoską i w ciągu XVII wieku, choć może nie we wszystkich gwarach równocześnie. Najstarsze przykłady zrównania f z i występują u pisarzy sądowych z Poznania w r. 1390 i z Pyzdr w r. 1418, np. nezekla, cztyzy albo odwrotnie: pomorzy 'pomoży’, yrze 'iże\ Rej i Bielski w XVI wieku często rymują rz i ż, np. możesz — orzesz, Bożej — gorzej, a od Miaskow-skiego i Drużbackiej w XVII—XVIII wieku rymy takie stają się powszechne. Głoska rz nie podlega mazurzeniu; w gwarach mazurzących, choć się mówi żyto, żaba, może się zenity to jednak zawsze: żeka, Muchy bu&a na możu itp. Widocznie w okresie rozwoju mazurzenia, prawdopodobnie w XIV wieku, głoska r, jako drżąca, była wyraźnie różna od głoski szumiącej ż\ wymowa f jak i ustaliła się w XVII wieku, kiedy proces mazurzenia, tj. przejście pierwotnego & na z, już dawno był dokonany. Tylko ludzie nieudolnie naśladujący mazurzenie albo na pograniczu tego zjawiska mogą powiedzieć np. dobze, bzuch, psezucić, jak to między innymi zapisał autor „Peregrynacji Maćkowej⁴⁴ z r. 1612, przedrzeźniając Mazurów. Obecnie ślady drżącej i miękkiej wymowy f, np. gHby, trafiają się w gwarze góralskiej, śląskiej, na Kaszubach i na W armii.

W parze spółgłoskowej ł — l, np. biały — bielić, zmianie ulegała głoska twarda ł na u niezgłoskotwórcze, np. napa, guowa, byn — by u a — byli, co Bruckner nazywał wałczeniem. Pierwsze przykłady tego zjawiska znamy z rękopisu Mazura Macieja Bywoc-kiego pt. „Księgi peregrynackie⁴⁴ (tj. zapiski z podróży do Wioch) z r. 1584-—1587, jak dau, kazań, miau, sukau ‘szukał’, omglau, kardinau itp. Wacław Potocki zauważył, że „l nie mówią chłopi w Podgórzu⁴⁴, i niekiedy w wierszach pokpiwał z wymowy ł jak y. Obecnie tak mówią prawie wszystkie centralne gwary polskie oraz większość inteligencji; tylko gwary kresowe i niektóre inne mają l zębowe; wymowę zębowego l zaleca się też artystom na scenie, bo jest wyraźniejsza.